Wanda Dobaczewska

Wanda Dobaczewska

Imię i nazwisko	Wanda Niedziałkowska-Dobaczewska
Data i miejsce urodzenia	24 sierpnia 1892 Twer
Data i miejsce śmierci	23 listopada 1980 Żnin
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	powieść, baśń, poezja
Odznaczenia

Wanda Dobaczewska, właśc. Wanda Niedziałkowska-Dobaczewska (ur. 24 sierpnia 1892 w Twerze, zm. 23 listopada 1980 w Żninie) – pisarka polska, poetka, publicystka, autorka sztuk dla teatrów kukiełkowych oraz animatorka kultury.

Życiorys i działalność

Urodziła się w Twerze, choć wiele źródeł podaje, że w Wilnie. Pochodziła ze znanej w Wilnie rodziny Niedziałkowskich (była córką Heleny z Czajczyńskich i Konrada Bolesława Niedziałkowskiego), której korzenie sięgają Berehu k. Krzemieńca, gdzie stał dom Niedziałkowskich. Utracili go w wyniku represji za udział w Powstaniu Styczniowym. W 1910 roku ukończyła gimnazjum żeńskie Prozorowej w Wilnie. Studiowała (1912–1914) na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 30 kwietnia 1916 roku wyszła za mąż za Eugeniusza Dobaczewskiego, wojskowego, przyszłego lekarza okulistę i senatora, z którym mieli syna Tadeusza i córkę Hannę (zginęła w ZSRR w czasie II wojny światowej).

Debiutowała w roku 1920 tomem poetyckim Na chwałę słońca. Przed II wojną światową prowadziła intensywną działalność polityczną i kulturalną, pełniąc jednocześnie funkcję wiceprezesa Związku Zawodowym Literatów w Wilnie (tam też mieszkała do roku 1939). W tym okresie współpracowała z rozgłośnią wileńską Polskiego Radia oraz czasopismami ukazującymi się w Wilnie i Warszawie (m.in.: „Świat”, „Kurier Poranny” czy „Robotnik”).

Na początku II wojny światowej została aresztowana wraz z mężem przez władze litewskie, które uznały ich za niepożądanych obcokrajowców. Została przekazana gestapo i do końca wojny była więźniarką obozu koncentracyjnego w Ravensbrück (nr obozowy P 5068). Swoje przeżycia z pobytu w obozie zawarła w książce Kobiety z Ravensbrück (wydaną przez warszawskie Wydawnictwo „Czytelnik” w roku 1946). Po II wojnie światowej pracowała przez rok w warszawskiej Bibliotece Narodowej. Krótko potem (w roku 1947) przeniosła się do Torunia, gdzie współpracowała z tamtejszym Polskim Radiem. Przez kolejne 3 lata (1948–1951) była kierownikiem literackim teatru lalkowego „Baj Pomorski”. W tym okresie działała w Związku Literatów Polskich, pisała także recenzje do czasopism „Arkona” i „Pomorze”. W 1951 roku zamieszkała w Żninie i do końca życia napisała wiele powieści tematycznie związanych z Pałukami. Pisała książki dla młodzieży i słuchowiska radiowe. Była też autorką sztuk i adaptacji teatralnych dla dzieci.

Zmarła w wieku 88 lat (23 listopada 1980) i została pochowana na Cmentarzu w Żninie.

Twórczość

Autorka m.in.:

• Na chwałę słońca (tomik poetycki, Poznań 1920), Wielkopolska Księgarnia Nakładowa
• Kamienica za Ostrą Bramą (powieść, Wilno 1928), Wydawnictwo „Pogoń”
• Miniatura i inne nowele (opowiadania, Wilno 1928), Wydawnictwo M. Latoura
• Nasza dola (Wilno 1932), Wydawnictwo L. Chomiński
• Zwycięstwo Józefa Żołądzia (Wilno: wyd. 1 – 1934 r., wyd. 2 – 1938 r.), Księgarnia Wydawnicza „J. Zawadzki”
• Kot w butach (adaptacja teatralna, Wilno 1936)
• Tam, gdzie się serca palą (Warszawa 1938), Wydawnictwo „Rój”
• Kobiety z Ravensbrück (wspomnienia, Warszawa 1946), Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”
• Święty Mikołaj w Toruniu (sztuka teatralna dla dzieci, Toruń 1947)
• Lis rudzielec (adaptacja teatralna, Toruń 1948)
• Zimowa bajka (adaptacja dla dzieci, Toruń 1948)
• Osiem lalek i jeden miś (sztuka teatralna dla dzieci, Poznań 1951)
• Bitwa na szachownicy (sztuka dla teatru lalek, wyróżniona w konkursie Ministerstwa Kultury i Sztuki, Warszawa 1951)
• Złota studzienka (baśnie ludowe, Warszawa 1959), Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”
• Konik polny i mrówka (sztuka dla teatru lalek, Kraków 1961 – brak wydawcy)
• Człowiek, którego nazywano diabłem (powieść historyczna o Mikołaju Nałęczu, Gdynia 1962), Wydawnictwo Morskie
• Korzenie (powieść, Gdynia 1964), Wydawnictwo Morskie
• Kim jest Rudzielec? (powieść dla młodzieży, Gdynia 1968), Wydawnictwo Morskie
• Nikt nie jest winien (powieść, Gdańsk 1970), Wydawnictwo Morskie
• Niedzisiejsi (Gdańsk 1973), Wydawnictwo Morskie
• Społeczeństwo nie z tej ziemi (Łódź 1979), Wydawnictwo Łódzkie

Jej utwory opublikowano także w antologii Toruń literacki (red. J. Kryszak, Poznań 1978, Wydawnictwo Poznańskie, s. 114–123).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1970)
• Złoty Krzyż Zasługi (13 czerwca 1930)
• Medal Niepodległości (9 listopada 1931)
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego

Nagrody

• Nagroda im. Filomatów za książkę Zwycięstwo Józefa Żołądzia (1935)
• nagroda w konkursie Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy i Wydawnictwa Morskiego za powieść historyczną o Mikołaju Nałęczu z Wenecji pod Żninem pt. Człowiek, którego nazywano diabłem (1960)
• Medal Jerzego Sulimy-Kamińskiego – przyznany pośmiertnie – w uznaniu zasług dla kultury regionu Pomorza i Kujaw (2017)

Upamiętnienie

Pośmiertnie została wpisana do honorowej Księgi Zasłużonych Żninian, a także jedna z ulic w Żninie została nazwana jej imieniem. W 1988 roku imię Wandy Dobaczewskiej nadano Szkole Podstawowej w Gąsawie. Powołane w 2007 roku w Żninie Stowarzyszenie Uniwersytet III Wieku otrzymało imię Wandy Dobaczewskiej. W 2017 r. ukazała się pierwsza książka biograficzna poświęcona Wandzie Dobaczewskiej pt. Wanda Niedziałkowska-Dobaczewska. Droga do Żnina, której autorką jest żnińska bibliotekarka Barbara Filipiak, a wydawcą Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Żninie. W 2020 r. Barbara Filipiak wydała tomik wierszy pt. Pałuckie szepty. Z przeszłości w przyszłość, w którym znalazł się też wiersz poświęcony Wandzie Dobaczewskiej w 40. rocznicę jej śmierci. Wydawcą tomiku jest Żnińskie Towarzystwo Kultury, a współwydawcą Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Żninie. Na odsłoniętym w październiku 2020 r. muralu na zewnętrznej ścianie żnińskiej Książnicy, jedna z książek na nim się znajdująca nawiązuje do Wandy Dobaczewskiej i jej drogi do Żnina. W ten sposób Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Żninie nie tylko upamiętniła przypadającą w 2020 r. rocznicę śmierci wileńskiej literatki, ale również dla przyszłych pokoleń zachowuje pamięć o regionalnych twórcach.

Bibliografia

• Lesław Bartelski, Polscy pisarze współcześni, Warszawa 1972.
• sylwetka. znin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-14)].
• Słownik pisarzy regionu bydgoskiego (bio-bibliografia). Bydgoszcz: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy, 2008, s. 21–23. ISBN 978-83-85979-70-8.
• B. Filipiak, Wanda Niedziałkowska-Dobaczewska. Droga do Żnina, Żnin 2017.ISBN 978-83-937750-1-9
• B. Filipiak, Pałuckie szepty. Z przeszłości w przyszłość, Żnin 2020. ISBN 978-83-937750-6-4
• Marta Kowerko-Urbańczyk, Wanda Niedziałkowska-Dobaczewska. Wileńskie konteksty i materiały źródłowe, Białystok 2022. ISBN 978-83-7657-458-5