Przejdź do zawartości

ORP Żubr

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ORP Żubr
Ilustracja
Bliźniaczy trałowiec ORP „Delfin”
Klasa

trałowiec

Typ

254K

Projekt

B 4

Oznaczenie NATO

T-43 class

Historia
Stocznia

Stocznia im. Komuny Paryskiej, Gdynia

Położenie stępki

18 marca 1956

Wodowanie

23 czerwca 1956

 Marynarka Wojenna (PRL)
Wejście do służby

22 grudnia 1956

Wycofanie ze służby

15 marca 1987

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 500 ton
pełna: 597 t

Długość

58 metrów całkowita
54 m na KLW

Szerokość

8,5 m

Zanurzenie

2,3 m

Napęd
2 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2200 KM
2 śruby
Prędkość

14 węzłów

Zasięg

3200 Mm przy prędkości 10 węzłów

Sensory
sonar Tamir-11
radary Lin-M, Rym-K
system „swój-obcy” Kremnij-2
radionamiernik ARP-50-1,2M
Uzbrojenie
4 działka kal. 37 mm (2 x II)
8 wkm kal. 12,7 mm (4 x II)
2 mbg, 10-16 min
Wyposażenie
2 trały kontaktowe MT-1 lub MT-2
trał magnetyczny TEM-52
2 trały akustyczne BAT-2
radiostacja R-609
Załoga

77

ORP Żubr – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z trzech zbudowanych na radzieckiej licencji trałowców proj. 254K. Okręt został zwodowany 23 czerwca 1956 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go 22 grudnia tego roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona znakami burtowymi T-61 i 601, większą część służby spędziła w 12. Dywizjonie Trałowców Bazowych 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. Okręt został skreślony z listy floty po ponad 30-letnim okresie użytkowania w marcu 1987 roku, a następnie złomowany.

Projekt i budowa

[edytuj | edytuj kod]
Końcowy etap budowy polskich trałowców proj. 254

Prace nad pełnomorskim trałowcem bazowym rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku, na bazie doświadczeń z budowy i eksploatacji trałowców projektu 58(inne języki)koncepcję jednostki opracowało CKB-363 w 1946 roku[1][2]. Nowe okręty miały być zdolne do określania granic pól minowych i ich likwidacji, prowadzenia trałowań kontrolnych i rozpoznawczych, torowania przejść w polach minowych, eskortowania za trałami innych jednostek i stawiania min[1]. Dodatkowym wymaganiem była zdolność do wykrywania i niszczenia okrętów podwodnych[2]. W 1947 roku rozpoczęto produkcję seryjną, budując łącznie ok. 180 okrętów w wersjach 254, 254K, 254M i 254A[1].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy okrętów w polskich stoczniach, w tym trałowców[3]. W styczniu 1953 roku dotarła do Polski dokumentacja techniczna trałowca projektu 254K[2][4]. Projekt, pod oznaczeniem „Trałowiec 500 ton”, „Projekt 4” i „B 4”, 8 lutego 1954 roku zaaprobowany został do seryjnej budowy przez specjalną komisję Dowództwa Marynarki Wojennej[2][4]. Początkowo planowano, że budowa prototypowego trałowca rozpocznie się jeszcze w 1953 roku, jednak problemy gdańskiego Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych nr 2 z adaptacją dokumentacji licencyjnej do polskich norm spowodowały, że prace zaczęły się w połowie 1955 roku[4][5]. Kolejne opóźnienie nastąpiło po otrzymaniu we wrześniu 1955 roku polecenia budowy trałowców w nowszej wersji 254M, jednak z powodu rozpoczęcia prac stoczniowych (i zakupionego w ZSRR wyposażenia) postanowiono pierwsze trzy okręty (późniejsze „Żubr”, „Tur” i „Łoś”) ukończyć w pierwotnej konfiguracji[4][6].

ORP „Żubr” zbudowany został w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni[7][8][a]. Stępkę okrętu położono 18 marca, został zwodowany 23 czerwca, a do służby w Marynarce Wojennej wszedł 22 grudnia 1956 roku[7][11]. Trałowiec otrzymał nazwę pochodzącą od zwierzęcia lądowego – żubra, łamiąc zasady dotychczasowego nazewnictwa okrętów tej klasy w Marynarce Wojennej, nawiązujące do ptaków i zwierząt morskich[12].

Dane taktyczno-techniczne

[edytuj | edytuj kod]

Okręt był dużym, pełnomorskim trałowcem[8][10]. Długość całkowita wynosiła 58 metrów (54 metry na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 8,5 metra i zanurzenie 2,3 metra[7][13]. Wykonany ze stali, całkowicie spawany kadłub jednostki podzielony był na jedenaście przedziałów wodoszczelnych (od dziobu): I – forpik i magazyn, II – komora łańcuchowa i magazyn żywności, III – pomieszczenia mieszkalne i służbowe oraz magazyny, IV – zbiorniki i pomieszczenia załogi, V – komora amunicyjna, VI – mechanizmy pomocnicze, VII – maszynownia, VIII – magazyny i komora amunicyjna, IX – wały napędowe i pomieszczenia załogi, X – magazyn trałowy i XI – maszyna sterowa i magazyny: chemiczny i mundurowy[11]. W przebiegającym niemal na całej długości kadłuba dnie podwójnym mieściły się zbiorniki paliwa, wody i zęzy[11]. Pod podwyższonym pokładem dziobowym znajdowały się kolejno: magazyn farb, urządzenie kotwiczne, jadalnia oficerska, kabiny oficerów i pomieszczenia podoficerskie[11]. W dalszej części nadbudówki znajdowały się pomieszczenia mechanizmów radiotechnicznych, kambuz, przewody kominowe, pomocniczy generator prądotwórczy oraz bęben kabloliny trału elektromagnetycznego[11]. Dwuipółkondygnacyjna nadbudówka dziobowa mieściła pomieszczenie dowódcy, kabinę szyfrów, kabiny radio, pomieszczenie operatorskie urządzeń radiotechnicznych, sterówkę, kabinę nawigacyjną ze stanowiskiem operatora sonaru oraz, na szczycie, zadaszone stanowisko dowodzenia i wysoki, trójpodporowy maszt z antenami radarów i reflektorem[14]. Wyporność standardowa wynosiła 500 ton, a pełna 597 ton[7][15][b]. Okręt napędzany był przez dwa nawrotne, turbodoładowane czterosuwowe silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2200 koni mechanicznych (KM), poruszające dwiema śrubami o stałym skoku[16][15][c]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 14 węzłów (maks. 8,3 węzła podczas trałowania)[7][16]. Zasięg wynosił 2200 Mm przy prędkości 14 węzłów, 3200 Mm przy 10 węzłach i 1500 Mm z trałem przy prędkości 7 węzłów[7][15]. Autonomiczność okrętu wynosiła 7 dób[13][15].

Zestaw artyleryjski W-11M kal. 37 mm

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły dwa podwójne zestawy działek przeciwlotniczych W-11M kal. 37 mm L/70, umieszczone na pokładzie dziobowym i łodziowym, z zapasem 1000 sztuk amunicji na lufę[11][13]. Donośność praktyczna wynosiła 7000 metrów (pozioma), a pułap zwalczania samolotów wynosił około 4000 metrów[11]. Na okręcie umieszczono też cztery podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych DSzK 2M-1 kal. 12,7 mm L/79 (dwa na nadbudówce dziobowej i dwa na pokładzie łodziowym, po obu stronach komina), z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę[11][13]. Broń ZOP stanowiły dwa miotacze bomb głębinowych BMB-1 z zapasem 10 bomb głębinowych B-1[11][13]. Ponadto okręt posiadał dwa tory minowe, na których mógł przenosić 10 min typu KB-3 lub 16 wz. 08/39[13][15]. Wyposażenie uzupełniały trały: dwa kontaktowe MT-1 lub MT-2, jeden trał elektromagnetyczny TEM-52 i dwa akustyczne BAT-2[7][10]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2 (składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO), radiostację UKF R-609, nadajnik KF R-644, odbiornik KF R-671, odbiornik pełnozakresowy R-675, radionamiernik ARP-50-1,2M, sonar Tamir-11, radar obserwacji ogólnej Lin-M i system radionawigacji Rym-K, składający się ze stacji odbiorczej Nr 4 i urządzenia Koordinator[13][17]. Jednostka wyposażona była też w wyrzutnie dla 8 świec dymnych MDSz, windę kablową o uciągu 800 kG, dwa żurawiki trałowe o udźwigu 3 tony każdy, 10-wiosłową łódź okrętową i tratwy ratunkowe[11][13].

Załoga okrętu składała się z 77 oficerów, podoficerów i marynarzy[7][13][d].

Służba

[edytuj | edytuj kod]
Jeden z polskich okrętów proj. 254 podczas trałowania

Pierwszym dowódcą jednostki został w grudniu 1956 roku por. mar. Waldemar Bednarski[7]. Okręt z oznaczeniem burtowym T-61 początkowo wchodził w skład Dywizjonu Trałowców Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[7][13]. W 1957 roku jednostka uczestniczyła w rejsie szkoleniowym na Morze Północne, osiągając rejon Szetlandów, a w 1959 roku po raz pierwszy publicznie zaprezentowała się polskiej publiczności, zgromadzonej w Szczecinie podczas Dni Morza[18]. W tym roku okręt wziął udział w trałowaniu redy Kołobrzegu[15]. 4 stycznia 1960 roku numer burtowy trałowca został zmieniony na 601[10][13]. Tego roku okręt uczestniczył w poszukiwaniu min wokół portu w Oksywiu[15].

W kwietniu 1964 roku jednostka (wraz z bliźniaczymi trałowcami „Tur” i „Łoś”) została przeniesiona do Świnoujścia, włączona do utworzonej (rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 055/Org. z 20 sierpnia 1964 roku) Grupy Trałowców Bazowych[7][19]. Po reorganizacji floty przeprowadzonej w czerwcu 1965 roku okręt przyporządkowany został do 12. Dywizjonu Trałowców Bazowych 8. Flotylli Obrony Wybrzeża, nadal operując ze Świnoujścia[7][13]. W grudniu tego roku jednostka wzięła udział w akcji ratowniczej okrętu podwodnego ORP „Sęp”, na którym doszło do wybuchu w przedziale akumulatorów i pożaru (po ugaszeniu ognia okręt podwodny został przeholowany do bazy w Świnoujściu)[20]. Prócz prac trałowych okręt wykorzystywano też do pełnienia służby dozorowej, m.in. rejonu Cieśnin Duńskich, a także wspólnych ćwiczeń z jednostkami 2. Brygady Okrętów Desantowych[20]. Od kwietnia do czerwca 1967 roku „Żubr” z „Łosiem” i kutrami trałowymi wzięły udział w trałowaniu Zatoki Pomorskiej, bazując w tym czasie na Rugii[20]. W 1969 roku jednostka (wraz z bliźniaczymi trałowcami bazującymi w Świnoujściu) wzięła udział w ćwiczeniach Układu Warszawskiego „Odra – Nysa 69”, a 28 czerwca 1970 roku uczestniczyła w morskiej paradzie z okazji 25-lecia Marynarki Wojennej PRL[21]. W drugiej połowie sierpnia 1970 roku okręt wziął udział w poszukiwaniu brytyjskich min niekontaktowych na wodach międzynarodowych w Zatoce Meklemburskiej[21]. Latem 1972 roku zadaniem jednostki było sprawdzenie północnego toru wodnego Świnoujścia, z którego korzystały promy pasażerskie[21]. W kolejnych latach służby okręt wielokrotnie uczestniczył w ćwiczeniach zabezpieczania desantu, rejsach szkoleniowych z podchorążymi Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej na pokładzie i uciążliwych, wielodniowych rejsach dozorowych[22]. W czerwcu 1975 roku okręt uczestniczył w ćwiczeniach o kryptonimie Posejdon-75[23]. Trałowiec przeplatał rutynową służbę wizytami zagranicznymi, odwiedzając Kopenhagę w kwietniu 1959 roku, Tallinn we wrześniu 1961 roku, Sassnitz, Peenemünde i Warnemünde w lipcu 1962 roku, Rouen we wrześniu – październiku 1979 roku i po raz drugi Peenemünde w lutym – marcu 1981 roku[18][22].

Podczas długoletniej służby modernizacji poddano wyposażenie radioelektroniczne okrętu: w latach 70. radar Lin-M został zastąpiony nowszym TRN-823, radiostację R-609 wymieniono na R-619, zamontowano też w miejsce radionamiernika ARP-50-1,2M odbiorniki brytyjskiego systemu radionawigacyjnego Decca[7][17]. W latach 80. usunięto przestarzały system radionawigacji Rym-K, zastępując go nowocześniejszym Bras (z odbiornikiem Hałs) oraz dodano kolejną stację radiolokacyjną SRN-206[7][17][e]. Jednostka została wycofana ze służby po ponad 30-letnim okresie eksploatacji 15 marca 1987 roku, a następnie – po zdemontowaniu w świnoujskim porcie zdatnego do użytku uzbrojenia i wyposażenia – złomowana[7][13].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ M.B. Pietlewannyj i I. Gogin podają, że okręt został zbudowany w Stoczni Północnej w Gdańsku[9][10].
  2. ↑ M.B. Pietlewannyj podaje, że wyporność pełna wynosiła 569 ton[9], zaś Navypedia podaje wyporność standardową 510 ton i normalną 577 ton[10].
  3. ↑ Według R. Rochowicza i M. Piwowońskiego łączna moc siłowni wynosiła 2000 KM[12][13].
  4. ↑ W późniejszym okresie służby liczebność załogi zmniejszono do 71, a następnie zwiększono do 73 osób[15].
  5. ↑ Radar SRN-206 „Żubr” otrzymał jako okręt przewodzący swojej grupie trałowców, w celu usprawnienia dowodzenia podczas pływania w szyku[24].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Robert Rochowicz. Trałowce projektu 254. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1998 (9). s. 27. 
  2. ↑ a b c d Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 33. 
  3. ↑ Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Warszawa: Bellona, 1992, s. 213-215.
  4. ↑ a b c d Robert Rochowicz. Trałowce projektu 254. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1998 (9). s. 29. 
  5. ↑ Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 35. 
  6. ↑ Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 36. 
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 300.
  8. ↑ a b John E. Moore (red.): Jane’s Fighting Ships 1974-75. New York: Franklin Watts, 1974, s. 265.
  9. ↑ a b M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: 2009, s. 136.
  10. ↑ a b c d e Ivan Gogin: ŻUBR minesweepers (project 254K, 1956 – 1957). Navypedia. [dostęp 2017-05-31]. (ang.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 37. 
  12. ↑ a b Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989, s. 336.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Robert Rochowicz. Trałowce projektu 254. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1998 (9). s. 30. 
  14. ↑ Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 38. 
  15. ↑ a b c d e f g h Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 39. 
  16. ↑ a b Robert Gardiner, Stephen Chumbley: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Annapolis: 1996, s. 421.
  17. ↑ a b c Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 38-39. 
  18. ↑ a b Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 40. 
  19. ↑ Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 40-41. 
  20. ↑ a b c Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 42. 
  21. ↑ a b c Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 44. 
  22. ↑ a b Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 45. 
  23. ↑ Rochowicz 2021 ↓, s. 29.
  24. ↑ Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). s. 43. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: ŻUBR minesweepers (project 254K, 1956 – 1957). Navypedia. [dostęp 2017-05-31]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • John E. Moore (red.): Jane’s Fighting Ships 1974-75. New York: Franklin Watts, 1974. ISBN 0-531-02743-0. (ang.).
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Ostatnia parada MW PRL. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5-6 (204), 2021. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Trałowce projektu 254. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1998 (9). Magnum-X, Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Uniwersalne oracze morza. Trałowce bazowe projektu 254. „Morza i Okręty”. Nr 2/2016 (7). ZBiAM, Warszawa. ISSN 2450-2499. 
Polskie trałowce projektu 254
proj. 254K
proj. 254M

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ORP_Żubr&oldid=74926287”