E.P. Thompson

E.P. Thompson
Fødd	3. februar 1924 Oxford
Død	28. august 1993 Worcester
Nasjonalitet	Storbritannia
Område	historie
Yrke	skribent, moderne historikar, historikar, romanforfattar, journalist, biograf, labor historian, fredsaktivist, anti–nuclear weapons activist
Institusjonar	University of Leeds University of Warwick University of Pittsburgh
Alma mater	Corpus Christi College Dragon School Kingswood School
Ektefelle	Dorothy Thompson
Barn	Kate Thompson
Medlem	American Academy of Arts and Sciences

Edward Palmer Thompson (3. februar 1924–28. august 1993) var ein engelsk historikar, sosialist og fredsaktivist. Han vert i dag særleg hugsa for sitt granskararbeid om dei radikale rørslene i Storbritannia i slutten av det 18. og byrjinga av det 19. hundreåret. Boka The Making of the English Working Class frå 1963 vert rekna som hans fremste verk, men også biografiane om William Morris og William Blake hadde stor innverknad. Elles var han ein framståande journalist og skribent, som attåt gav ut ein roman og ei diktsamling. Han var ein av dei leiande, intellektuelle kommunistane som braut med kommunistpariet (CP) etter Sovjetunionen invaderte Ungarn i 1956. Frå ein venstresosialistisk synsstad kritiserte han Labour-regjeringane 1964-70 (Wilson) og 1974-79 (Callaghan). I 1980-åra var han ei intellektuell leiestjerne for rørsla mot utplassering av atomvåpen i Europa.

Liv og gjerning

Thompson var fødd i Oxford, foreldra var misjonærar for metodistkyrkja. Under 2. verdskrigen gjorde han teneste i kavaleriet i Italia. Etter verdskrigen studerte han ved 'Corpus Christi College' i Cambridge. Her vart han medlem av det britiske kommunistpartiet, og i 1946 danna han saman med, mellom andre Christopher Hill og Eric Hobsbawm, ei historikarforeining knytt til partiet.

Ein biografi (1955) om William Morris var Thompsons fyrste hovudverk. Her la han vekt på å syne heimlege røter til marxismen, eit svar på samtidskritikk mot kommunistpartiet for slavisk alltid å fylgje Moskvas retningsliner. Samstundes prøvde han å framheve Morris sine politiske idear, eit motsvar til andre si vektlegging av Morris sin kunst.

Hausten 1956 braut Thompson med kommunistpartiet, i avsky mot Sovjet-invasjonen i Ungarn. Saman med John Saville og andre tok han til å utgje tidsskriftet New Reasoner. Denne publikasjonen vart den viktigaste kommunkasjonsåra for den uformelle rørsla av av venstre-opposisjonelle i Storbritannia, ofte omtala som «New Left». Rørsla var nært knytt til den framveksande opposisjonen som seint i 1950-åra og tidleg på 1960-talet arbeidde for atomnedrusting.

Hovudverket

Thompson sitt viktigaste verk var, og er, The Making of the English Working Class. I boka, som kom i 1963, presenterte han den då gløymde soga om dei aller fyrste, politisk radikale aktivistane i arbeidarklassa frå seint 1700- og tidleg 1800-tal. I innleiinga til verket gjorde han kjent føremålet; han ville berge ulike yrkesutøvarar frå ettertida si utvisking av deira kår og deira tankar om samfunn. Dette, trass i, sett frå vår tid, alle deira skavankar og reaksjonære svar på utviklinga i deira samtid.

Thompson definerte ikkje omgrepet klasse strukturelt, men relasjonelt. «Klasse oppstår når menneske, som ei fylgje av felles erfaringar, kjenner og uttrykker sine interesser seg i mellom og imot interessene til andre menneske, interesser som ofte står rakt mot deira eigne. Klasseerfaringa vert i stor mon avgjort av tilhøvet eit menneske står i andsynes den produktive aktiviteten, det vere seg om ein har arva relasjonen eller har gått inn i den av eigen vilje. Klassemedvit er uttrykk for erfaringane omsett til sosiale og kulturelle tilhøve; nedfelt i tradisjonar, idear og verdisett, samt institusjonelle former.»

Gjennom å vise korleis klasserelasjonar endrar seg over tid, makta Thompson å vise at klasser var verd historisk gransking. Også historiografisk var verket viktig, då Thompson demonstrerte krafta i historisk marxisme som tilnærmingsmåte til erfaringane gjorde av arbeidarar av kjøt og blod. Ein generasjon av historikarar som forska på arbeidarar og arbeidstilhøve, gjorde studiar inspirert av Thompson sitt verk.

Frilansar

Thompson forlet University of Warwick i protest mot kommersialiseringa av lærestaden, dokumentert i boka Warwick University Limited (1971). Han heldt fram å arbeide som gjesteførelesar, særleg i USA, men arbeidde meir og meir som frilansskribent. I 1978 publiserte han The Poverty of Theory, der han omtala kontrafaktisk historieskriving som historielaust tøv. Artikkelen var eit åtak på Louis Althusser og hans strukturelle marxisme. Lengste tilsvaret fekk han frå Perry Anderson med boka Arguments within English Marxism.

Mot slutten av 1970-åra markerte Thompson seg som ein kritikar av det han oppfatta som Labour-regjeringa si ringeakt for sivile rettar. For dette fekk han mykje støtte i allmenta.

Fredsrørsla

Frå 1980 var Thompson i Storbritannia den fremste intellektuelle i den gjenoppliva rørsla for nedrusting av atomvåpna, høgt akta av aktivistar også i andre land enn heimlandet. Pamfletten Protest and Survive, ein parodi av regjeringsskrivet Protect and Survive, spela ei viktig rolle i å styrke motstandarane av atomvåpen- og kaldkrigs-ideologien.

Blake

Thompsons siste bok var Witness Against the Beast: William Blake and the Moral Law. Boka, som kom ut straks etter han døydde i 1993, hadde han arbeidd med i årevis. Ho viser kor sterkt inspirert Blake var av religiøse idear med basis i tenkinga til dei mest radikale motstandarane av monarkiet under den engelske borgarkrigen.

E.P. Thompson døydde i Upper Wick ved Worcester.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «E. P. Thompson» frå Wikipedia på engelsk, den 2. august 2010.