Σβάστικα
Το γενικό σύμβολο (卐) που καλείται σβάστικα (στα σανσκριτικά स्वस्तिक), τετρασκέλιον, κολοβράτ (στα πρωτο-σλαβικά: kolovortъ), φύλφοτ, γουάν (στα μανδαρινικά 万) και τουρσαανσύνταν (στα φινλανδικά: tursaansydän), καθώς και οι αριστερόστροφες (卍), εκδοχές των παραπάνω (που πολλές φορές καλούνται διαφορετικά, ενδεικτικά: σωβάστικα στα σανσκριτικά και κέστ στα κελτικά), είναι ένα πανάρχαιο σταυροειδές σύμβολο.
Αποτελεί ιερό σύμβολο του Ινδουϊσμού, του Βουδισμού και του Ζαϊνισμού, ενώ συναντάται και σε πολλούς άλλους αρχαίους πολιτισμούς, όπως κυρίως των Ελλήνων, των Φοινίκων, των Κελτών, των Περσών, των πρωτο-Σλάβων, των Φίννων και των πολιτισμών των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής, καθώς και των αρχαίων σκανδιναβικών φυλών (Βίκινγκς) οι οποίοι την αριστερόστροφη την αποκαλούσαν "Κεστ" και τη θεωρούσαν ως σύμβολο "παθητικής" προστασίας και ευημερίας.
Στο στήθος του η σβάστικα, παραδοσιακό κινέζικο σύμβολο ειρήνης, αρμονίας, ισότητας και ισορροπίας.
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η σβάστικα συνδέθηκε με την ναζιστική ιδεολογία, εξαιτίας της χρήσης του συμβόλου στη Γερμανία κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης του Χίτλερ. Η σημασία του συμβόλου αυτού δεν είχε σχέση με αυτήν της αρχαίας σβάστικας, και αποκαλούνταν "αγκυλωτός σταυρός (hakenkreuz)".[1] Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια το σύμβολο να έχει μετατραπεί για πολλούς σε ταμπού, κυρίως στη Δύση.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Προέλευση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πανταχού παρουσία του αγκυλωτού σταυρού εξηγείται εύκολα αν υποθέσουμε ότι είναι μια πολύ απλή μορφή που ανακαλύφτηκε ανεξάρτητα και κατά τύχη σε διάφορες κοινωνίες όταν οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με το πλέξιμο καλαθιών, αφού το σχήμα του αγκυλωτού σταυρού δημιουργείται επανειλημμένα από τις βέργες των καλαμιών όταν πλέκουμε καλάθι. Άλλες θεωρίες εικάζουν κάποια σύνδεση των πολιτισμών ή ζητούν μια εξήγηση σύμφωνα με τη θεωρία της κοινής συναίσθησης του Καρλ Γιουνγκ. Ενώ η ύπαρξη των συμβόλων αγκυλωτού σταυρού στην Αμερική μπορεί να εξηγηθεί με τη θεωρία της καλαθοπλεκτικής, ενώ αποδυναμώνει τη θεωρία της πολιτιστικής διάχυσης.
Ενώ μερικοί έχουν προτείνει ότι ο αγκυλωτός σταυρός μεταφέρθηκε στη Βόρεια Αμερική από έναν αρχαίο ναυτικό πολιτισμό στην Ευρασία, μια χωριστή αλλά παράλληλη ανάπτυξη θεωρείται πλέον πιθανή εξήγηση. Η γένεση του συμβόλου αγκυλωτών σταυρών αντιμετωπίζεται συχνά από κοινού με το σύμβολο του σταυρού γενικά, όπως η "ρόδα του ήλιου" της θρησκείας της εποχής του χαλκού.
Μια άλλη εξήγηση προτείνεται από τον Καρλ Σαγκάν στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Κομήτης». Ο Σαγκάν αναπαράγει ένα αρχαίο κινεζικό χειρόγραφο (το μετάξινο βιβλίο) που παρουσιάζει ποικιλίες ουρών κομητών: οι περισσότερες είναι παραλλαγές της απλής ουράς κομητών, αλλά στην τελευταία απεικόνιση ο πυρήνας του κομήτη έχει τέσσερα πύρινα σκέλη, που θυμίζουν σβάστικα. Ο Σαγκάν προτείνει ότι στην αρχαιότητα ένας κομήτης μπορεί να είχε πλησιάσει τόσο κοντά στη γη που οι άνθρωποι είδαν πύρινους πίδακες από αέριο να ρέουν από το κέντρο, και με την κλίση από την περιστροφή του κομήτη, σχημάτιζε μια μορφή του συμβόλου που έγινε ορατό σε όλα τα μέρη του κόσμου.[2]
Αρχαιολογικά ευρήματα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Την πιο πρόωρη αλλά και συχνή χρήση των μοτίβων αγκυλωτού σταυρού στην αρχαιότητα βρίσκουμε στη νεολιθική εποχή, αν και υπάρχει ένα μοναδικό παλαιολιθικό χειροποίητο αντικείμενο που περιέχει αυτό το σύμβολο.
Το σύμβολο βρέθηκε σε διάφορες ανασκαφές στην επαρχία του Χουζεστάν του Ιράν και ως τμήμα του "χειρογράφου Βίνκα" της νεολιθικής Ευρώπης της 5ης χιλιετίας Π.Χ.. Στην πρώιμη εποχή του χαλκού, εμφανίζεται στην αγγειοπλαστική που βρίσκεται στο Σινταστά της Ρωσίας.
Άλλα παρόμοια σύμβολα εμφανίστηκαν επίσης την εποχή του χαλκού και του σιδήρου σε σχέδια του βόρειου Καύκασου (στον πολιτισμό Κουμπάν), και του Αζερμπαϊτζάν, καθώς επίσης και των Σκυθών και Σαρματών.
Σε όλους αυτούς τους πολιτισμούς, το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού δεν εμφανίζεται να καταλαμβάνει οποιαδήποτε χαρακτηρισμένη θέση ή σημασία, αλλά εμφανίζεται ως μόνο μια μορφή μιας σειράς παρόμοιων συμβόλων ποικίλης πολυπλοκότητας.
Ιστορικό σε διάφορους πολιτισμούς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το συγκεκριμένο σύμβολο έχει μια εκτενή ιστορία. Το μοτίβο φαίνεται να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στη νεολιθική Ινδία και έχει μια αρχαία ιστορία στην Ευρώπη, που εμφανίζεται στα χειροποίητα αντικείμενα από τους προ-χριστιανικούς ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Στην αρχαιότητα, χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από τους Ινδο-άρειους, τους Χετταίους, τους Κέλτες και τους Έλληνες, μεταξύ άλλων.
Ειδικότερα, η σβάστικα είναι ένα ιερό σύμβολο του Ινδουισμού, του Βουδισμού και του Τζαϊνισμού - θρησκειών με πάνω από ένα δισεκατομμύριο πιστούς παγκοσμίως, που την καθιστούν πανταχού παρούσα τόσο στην ιστορική όσο και στη σύγχρονη κοινωνία.
Η σβάστικα, ή μάλλον το τετρασκέλιον (αλλιώς τετραγαμμάδιον) και κατά τον Πυθαγόρα τετρακτύς, είναι ένα αρχαίο ελληνικό σύμβολο. Το τετραγαμμάδιον προέρχεται από το γεγονός ότι αποτελείται από δύο διπλά (ενωμένα) ελληνικά γάμμα (Γ) - γράμματα. Αρχαίες Ελληνίδες ιέρειες ζωγράφιζαν αυτό το σύμβολο πάνω τους. Αρχαία ελληνικά αρχιτεκτονικά σχέδια είναι κορεσμένα με τη διασύνδεση τους ως σύμβολο. Στο δυτικό κόσμο μάλιστα, το σύμβολο γνώρισε αναβίωση μετά από τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Σλήμαν στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οποίος ανακάλυψε απεικονίσεις του τετρασκελίου στην περιοχή της αρχαίας Τροίας. Ένα σχετικό σύμβολο που παρουσιάζεται στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη της Εποχής του Ορείχαλκου είναι και το Τρίσκελον.
Οι Φοίνικες, χρησιμοποιούσαν επίσης το σύμβολο, ως σύμβολο του ήλιου και κοσμούσαν τα άμφια των ιερέων με αυτό[3].
Έχουν βρεθεί επιπλέον, πάρα πολλά δείγματα χρήσης του τετρασκελίου σε αντικείμενα μετέπειτα αρχαίας ελληνο-ρωμαϊκής τέχνης, όπως σε ρούχα, αγκράφες, πανοπλίες, αγγεία, αλλά και σε ακολουθίες Μαιάνδρων.
Οι αρχαίοι Γερμανικοί λαοί χρησιμοποιούσαν το ίδιο σύμβολο αποκαλώντας το φύλφοτ, και λεγόταν ότι συμβόλιζε το σφυρί του θεού Θωρ, και ίσως και τον Ηλιακό Τροχό, που είναι με τη σειρά του αρχαίο προ-χριστιανικό σύμβολο που απαντάται σε όλη την Ευρώπη.
Το σύμβολο απαντάται και στις προ-χριστιανικές Σλαβικές παραδόσεις, ήταν αφιερωμένο στον θεό Σβαρόγ (Ουκρανικά: Сварог) και λεγόταν κολοβράτ (Σλοβένικα, Κροατικά, Βοσνιακά: kolovrat, Πολωνικά: kołowrót, Ρώσικα, Σερβικά και Ουκρανικά: коловрат). Στην πρώιμη μεσαιωνική Ευρώπη η χρήση του κολοβράτ για διακόσμηση ήταν πιο συχνή στις Σλαβικές φυλές. Παρουσιάζεται αρχικά σε Παραδουνάβιες ηγεμονίες (Βλαχία και Μολδαβία), όπου οι Σλάβοι είχαν επαφές με τους Σαρμάτες. Για τους Σλάβους το σύμβολο αντιπροσώπευε τη δύναμη του Ήλιου και της φωτιάς, και αποκαλούνταν "Τροχός του Σβαρόγ", και χρησιμοποιούνταν τόσο για διακόσμηση, όσο και για θρησκευτικές τελετές.
Στους αρχαίους Φίννους είχε παρατηρηθεί το σύμβολο σε τελετουργικά τύμπανα των Σάμι σαμάνων πολύ πριν εγκαθιδρυθεί ο Χριστιανισμός. Χρησιμοποιείται ακόμα στη Φινλανδία σαν διακοσμητικό αλλά και σύμβολο της Φινλανδικής Πολεμικής Αεροπορίας, και ονομάζεται τουρσαανσύνταν ή μουρσουνσύνταν.
Το σύμβολο είχε επίσης χρησιμοποιηθεί και από διάφορους εγγενείς αμερικανικούς πολιτισμούς.
Στην Κίνα, η σβάστικα εισήχθη από την Ινδία με τον Βουδισμό. Το 693, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Τανγκ, ανακηρύχθηκε ως «η πηγή κάθε καλής τύχης» και ονομάστηκε γουάν[4]. Καθώς ο κινεζικός χαρακτήρας γουάν (卐 και/ή 卍) είναι ομώνυμος για την κινεζική λέξη "δέκα χιλιάδες" (万) και "άπειρο", συμβολίζει την αθανασία και το άπειρο[5].
.jpg)
Σύγχρονη εποχή και σχέση με τον αγκυλωτό σταυρό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ερρίκος Σλήμαν, όταν βρήκε τετρασκέλια στις ανακαλύψεις του, συνέδεσε το σύμβολο με τις προϊστορικές μεταναστεύσεις των Ινδο-Ευρωπαίων προς την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, παρατήρησε παρόμοιες μορφές που βρέθηκαν στα αρχαία δοχεία στη Γερμανία, και θεωρητικολόγησε ότι ο αγκυλωτός σταυρός ήταν ένα "σημαντικό θρησκευτικό σύμβολο των μακρινών προγόνων μας", και ότι συνδέει τους Γερμανικούς, Ελληνικούς και Ινδο-Ιρανικούς πολιτισμούς.[6][7]
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, χρησιμοποιήθηκε ευρέως παγκοσμίως και θεωρήθηκε ως σύμβολο καλής τύχης και επιτυχίας.
Η εργασία του Σλήμαν συνδυάστηκε με τα πρωτοναζιστικά λαϊκά (völkisch)-κινήματα, για τα οποία το σύμβολο ήταν ένα σύμβολο της "άριας" ταυτότητας, ονομάζοντας το αγκυλωτό σταυρό (hakenkreuz). Μετά από την υιοθέτησή του από τους ναζί του Χίτλερ, ο αγκυλωτός σταυρός έχει συνδεθεί με το φασισμό, το ρατσισμό, τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, και το ολοκαύτωμα. Ο αγκυλωτός σταυρός παραμένει μέχρι σήμερα ένα κύριο σύμβολο των νεοναζί, και χρησιμοποιείται τακτικά από τις ομάδες ενεργών στελεχών για να δηλώσουν τη ναζιστική συμπεριφορά των οργανώσεων και των ατόμων τους.
Στην τέχνη και στην αρχιτεκτονική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο αγκυλωτός σταυρός είναι συχνό μοτίβο σχεδίου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και σε έργα τέχνης στην Ινδία καθώς επίσης και στην αρχαία δυτική αρχιτεκτονική, αφού τον συναντάμε συχνά σε μωσαϊκά, ανάγλυφα, και άλλα έργα τέχνης σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική και τα σχέδια ιματισμού είναι συχνά διακοσμημένα με το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του αγκυλωτού σταυρού συχνά συνδυασμένο και με μαιάνδρους.
Τα σχετικά σύμβολα στην κλασσική δυτική αρχιτεκτονική περιλαμβάνουν το σταυρό, το τρίποδο, ή το τρισκελές και τη στρογγυλεμένη σβάστικα.
Στην κινεζική, κορεατική, και ιαπωνική τέχνη, ο αγκυλωτός σταυρός βρίσκεται συχνά ως τμήμα ενός σχεδίου επανάληψης.
Ένα κοινό σχέδιο, αποκαλούμενο σαγιαγκάτα στα ιαπωνικά, περιλαμβάνει αριστερά και δεξιά αγκυλωτούς σταυρούς που είναι συνδεδεμένοι από γραμμές.[8]
Το σύμβολο αγκυλωτών σταυρών βρέθηκε σε πολλά από τα ερείπια της αρχαίας Τροίας και σε μερικά από τα μωσαϊκά στην Πομπηία.
Στην αρχαία Ελληνική τέχνη και την αρχιτεκτονική, καθώς και στην Ρομανική και Γοτθική τέχνη της δύσης, οι απομονωμένοι αγκυλωτοί σταυροί είναι σχετικά σπάνιοι, και ο αγκυλωτός σταυρός βρίσκεται συχνότερα ως επαναλαμβανόμενο στοιχείο σε μωσαϊκά και σε πεζούλια.
Ο αγκυλωτός σταυρός αντιπροσώπευσε συχνά τη διαρκή κίνηση, που απεικονίζει το σχέδιο ενός περιστρεφόμενου ανεμόμυλου ή νερόμυλου. Ένας μαίανδρος με συνδεδεμένους αγκυλωτούς σταυρούς αποτελεί τη μεγάλη ζώνη που περιβάλλει το Ara Pacis. Ένα σχέδιο από γραναζωτούς αγκυλωτούς σταυρούς είναι ένα από διάφορα μωσαϊκά στο πάτωμα του καθεδρικού ναού της Αμιάν στη Γαλλία.[9]
Σχήματα που ομοιάζουν προς το σύμβολο του ιερού πυρός έχουν βρεθεί σε επιτραχήλιο του 14ου-15ου αιώνος στη Ναύπακτο.[10] Μπορντούρες με συνδεδεμένους αγκυλωτούς σταυρούς ήταν ένα συνηθισμένο αρχιτεκτονικό μοτίβο στην αρχαία Ρώμη,[11] και συναντάται ακόμα και σε πιο πρόσφατα κτήρια ως νεοκλασικό στοιχείο. Σύνορα αγκυλωτών σταυρών είναι μια μορφή μαιάνδρου.[12] Αγκυλωτοί σταυροί έχουν βρεθεί επίσης στην αγγειοπλαστική σε αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή του αρχαίου Κους. Αγκυλωτοί σταυροί βρέθηκαν και στην αγγειοπλαστική στους ναούς Γκεμπέλ Μπαρκάλ καθώς επίσης και σε ανασκαφές στους λαούς της ομάδας Χ.[13]
Η Γέφυρα Λαγκούνα (Laguna Bridge) στην Γιούμα της Αριζόνας που χτίστηκε το 1905 από το αμερικάνικο Τμήμα Ανάκτησης (Reclamation Department) είναι διακοσμημένη με αγκυλωτούς σταυρούς.[14][15] Αμερικάνικοι λιθογράφοι του 1900 συνήθιζαν να τυπώνουν στο χαρτί μια κορνίζα από αγκυλωτούς σταυρούς,[16] και δημιούργησαν έντονο θέμα συζήτησης το 1937 όταν εμφανίστηκαν σε δείγματα εκλογικών ψηφοδελτίων στο Πάσαϊκ του Νιου Τζέρσεϋ. Ο λιθογράφος αποκρίθηκε ότι «έχει χρησιμοποιήσει τα εμβλήματα αγκυλωτών σταυρών για κορνίζα σε ψηφοδέλτια πολύ πριν ο κόσμος μάθει τον Χίτλερ».[17] Ακόμα και διακοσμητικά πήλινα κεραμίδια με αγκυλωτούς σταυρούς έχουν βρεθεί σε πολλά μέρη του κόσμου συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του 20ού αιώνα.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Ο Χίτλερ την έκανε σύμβολο του ναζισμού, ανακτήθηκε 25/09/2015.
- ↑ Sagan, Carl (1985). Comet. Ballantine Books. σελίδες 496. ISBN 0-345-41222-2. Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (βοήθεια) - ↑ ΧΡΟΝΟΥ, ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ (14 Ιουνίου 2014). «Η σβάστικα ήταν ιερό σύμβολο με ιστορία 12.000 ετών, αλλά ο Χίτλερ την έκανε σύμβολο του ναζισμού και του θανάτου». ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ «Symbols – USC Pacific Asia Museum». pacificasiamuseum.usc.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ «Chinese Symbols – USC Pacific Asia Museum». pacificasiamuseum.usc.edu. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ Schliemann, H, Troy and its remains, London: Murray, 1875, pp. 102, 119–20
- ↑ Sarah Boxer. "One of the world's great symbols strives for a comeback Αρχειοθετήθηκε 2008-03-20 στο Wayback Machine.". The New York Times, 29 Ιουλίου 2000.
- ↑ "Sayagata 紗綾形". Japanese Architecture and Art Net Users System.
- ↑ Robert Ferré. "Amiens Cathedral Αρχειοθετήθηκε 2008-02-07 στο Wayback Machine.". Labyrinth Enterprises. Ο Καθεδρικός Ναός της Αμιάν είναι ο μεγαλύτερος γοτθικού ρυθμού ναός στη Γαλλία και δημοφιλές τουριστικό αξιοθέατο. Η κατασκευή του διάρκεσε από το 1220 έως 1402 ενώ από το 1981 είναι Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Αμιάν έγινε στόχος των Γερμανικών δυνάμεων αλλά παρέμεινε στην κατοχή των συμμάχων μετά την Μάχη της Αμιάν.
- ↑ Γεώργιος Λαμπάκης. «Μελ΄ται-Εργασίαι και περιηγήσεις-Ναύπακτος», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας τομ.2 (1894), σελ.17
- ↑ Gary Malkin. "Tockington Park Roman Villa". The Area of Bristol in Roman Times. 9 Δεκεμβρίου 2002.
- ↑ Lara Nagy, Jane Vadnal, "Glossary Medieval Art and Architecture," "Greek key or meander", University of Pittsburgh 1997–98.
- ↑ Dunham, Dows "A Collection of 'Pot-Marks' from Kush and Nubia," Kush, 13, 131-147, 1965
- ↑ Darin Fenger, "Symbol of luck, swastika adorn Yuma dam" Αρχειοθετήθηκε 2007-09-27 στο Wayback Machine., Yuma Sun newspaper, Yuma, Arizona, 25 Σεπτεμβρίου, 2005.
- ↑ Walter Smoter Frank, "Swastika on the Colorado" Αρχειοθετήθηκε 2008-02-24 στο Wayback Machine., 2004
- ↑ Steven Heller, Jeff Roth, The Swastika, Symbol Beyond Redemption?, Allworth Press, 2000, page 87.
- ↑ The New York Times, 16 Σεπτεμβρίου 1937, απόσπασμα από τον Steven Heller, σ. 80
DVD
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Die großen Rätsel des 2. Weltkriegs, Teil 1, EAN 4020974162333
περιέχει το ντοκιμαντέρ: "Die Geschichte des Hackenkreutzes", (γερμ. "Η ιστορία του αγκυλωτού σταυρού")
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Thomas Wilson, The Swastika, The Earliest Known Symbol, and Its Migrations, Department of Prehistoric Anthropology, U.S. National Museum, 1894, (html) και εδώ Αρχειοθετήθηκε 2007-11-28 στο Wayback Machine. (pdf) (Αγγλικά).
