Y Gwrthryfel Arabaidd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B dolen |
B cat |
||
| (Ni ddangosir y 18 golygiad yn y canol gan 8 defnyddiwr arall) | |||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
{{pwnc-defnyddiaueraill|'r Gwrthryfel Arabaidd ym 1916|y gwrthryfel yn y 1930au|Gwrthryfel Arabaidd Palesteina, 1936–1939|y protestiadau a chwyldroadau yn yr 21ain ganrif| |
{{pwnc-defnyddiaueraill|'r Gwrthryfel Arabaidd ym 1916|y gwrthryfel yn y 1930au|Gwrthryfel Arabaidd Palesteina, 1936–1939|y protestiadau a chwyldroadau yn yr 21ain ganrif|y Gwanwyn Arabaidd}} |
||
{{Gwybodlen Gwrthdaro milwrol |
{{Gwybodlen Gwrthdaro milwrol |
||
| gwrthdaro = Y Gwrthryfel Arabaidd |
| gwrthdaro = Y Gwrthryfel Arabaidd |
||
| rhan = o ymgyrchoedd Arabia yn [[Y Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol|theatr y Dwyrain Canol]] yn ystod [[y Rhyfel Byd Cyntaf]]. |
| rhan = o ymgyrchoedd Arabia yn [[Y Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol|theatr y Dwyrain Canol]] yn ystod [[y Rhyfel Byd Cyntaf]]. |
||
| delwedd = [[Delwedd:Lcamel.jpg|300px]] |
| delwedd = [[Delwedd:Lcamel.jpg|300px]] |
||
| pennawd = |
| pennawd = T. E. Lawrence wedi Brwydr Aqaba. |
||
| dyddiad = Mehefin 1916 |
| dyddiad = Mehefin 1916 – mis Hydref 1918 |
||
| lleoliad = [[ |
| lleoliad = [[Sawdi Arabia]], [[Gwlad Iorddonen]], [[Palesteina]], [[Irac]], [[Syria]], [[Libanus]] |
||
| canlyniad = [[Cytundeb Sèvres]] |
| canlyniad = [[Cytundeb Sèvres]] |
||
| newidiadau_tiriogaethol = [[Rhannu Ymerodraeth yr Otomaniaid]] |
| newidiadau_tiriogaethol = [[Rhannu Ymerodraeth yr Otomaniaid]] |
||
| brwydrwr-1 = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Teyrnas Hejaz]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Teyrnas Nejd a Hejaz|Teyrnas Nejd]]<br/>[[Delwedd:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|border|20px]] [[Al Rashid]]<br><hr>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon|Y Deyrnas Unedig]] |
| brwydrwr-1 = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Teyrnas Hejaz]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Teyrnas Nejd a Hejaz|Teyrnas Nejd]]<br/>[[Delwedd:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|border|20px]] [[Al Rashid]]<br><hr>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon|Y Deyrnas Unedig]] |
||
| brwydrwr-2 = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] |
| brwydrwr-2 = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] |
||
| arweinydd-1 = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Ibn Saud, brenin |
| arweinydd-1 = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Ibn Saud, brenin Sawdi Arabia|Ibn Saud]]<br/>[[Delwedd:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|border|20px]] Abdul Aziz Rashid<br/><hr>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[Edmund Allenby, Is-iarll 1af Allenby|Edmund Allenby]]<br/>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[T. E. Lawrence]] |
||
| arweinydd-2 = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Djemal Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Fakhri Pasha|Fahreddin Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Muhittin Akyüz|Muhiddin Pasha]] |
| arweinydd-2 = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Djemal Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Fakhri Pasha|Fahreddin Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Muhittin Akyüz|Muhiddin Pasha]] |
||
| nerth-1 = 30,000 (Mehefin 1916)<ref name="Murphy26">David Murphy, (lluniau gan Peter Dennis), ''The Arab Revolt 1916-18: Lawrence Sets Arabia Ablaze'', Osprey Publishing, 2008, p. 26.</ref> |
|||
| nerth-1 = 30,000 (Mehefin 1916) |
|||
| nerth-2 = 23,000 |
| nerth-2 = 23,000<ref name="Murphy26"/> |
||
| anaf_coll-1 = |
| anaf_coll-1 = |
||
| anaf_coll-2 = |
| anaf_coll-2 = |
||
}} |
}} |
||
Gwrthryfel a gychwynwyd gan [[Hussein bin Ali, Sharif Mecca|y Sharif Hussein bin Ali]] oedd '''y Gwrthryfel Arabaidd''' (1916–1918) ([[Arabeg]]: ''الثورة العربية'' ''Al-Thawra al-`Arabiyya''; [[Tyrceg]]: ''Arap İsyanı'') gyda'r nod o ennill annibyniaeth i'r [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] a chreu un wladwriaeth |
Gwrthryfel a gychwynwyd gan [[Hussein bin Ali, Sharif Mecca|y Sharif Hussein bin Ali]] oedd '''y Gwrthryfel Arabaidd''' (1916–1918) ([[Arabeg]]: ''الثورة العربية'' ''Al-Thawra al-`Arabiyya''; [[Tyrceg]]: ''Arap İsyanı'') gyda'r nod o ennill annibyniaeth i'r [[Arab]]iaid oddi wrth [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] a chreu un wladwriaeth Arabaidd unedig i ymestyn o [[Aleppo]] yn [[Syria]] i [[Aden]] yn [[Iemen]]. Roedd yn rhan o'r [[Y Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol|Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol]]. |
||
Arweiniwyd y gwrthryfel gan feibion y Sharif, yr Emiriaid Ali, [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]], Abdullah a |
Arweiniwyd y gwrthryfel gan feibion y Sharif, yr Emiriaid [[Ali, brenin Hejaz|Ali]], [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]], [[Abdullah I, brenin Iorddonen|Abdullah]] a [[Zeid ibn Hussein|Zeid]], gyda chymorth rhai swyddogion Prydeinig a Ffrengig. Ym Mehefin 1917 cipiodd yr Arabiaid borthladd [[Aqaba]] ar [[y Môr Coch]], a symudasant yn raddol i'r gogledd. Targedodd yr Arabiaid [[Rheilffordd Hejaz|Reilffordd Hejaz]] gan dorri cyflenwadau bwyd a dillad i'r Otomaniaid (neu'r Tyrciaid) ym [[Medina]], ac roedd hyn o gymorth i [[Ymgyrch Sinai a Phalesteina|ymgyrch y Cynghreiriaid yn Sinai a Phalesteina]]. Cwympodd [[Damascus]] ym mis Hydref 1918. |
||
Creda'r Arabiaid fod ganddynt air Prydain: y byddai gwladwriaeth Arabaidd unedig yn cael ei ffurfio ar ôl cwymp Ymerodraeth yr Otomaniaid yn ôl [[Llythyron McMahon–Hussein]], ond wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf cawsant eu dadrithio'n llwyr gan [[Cytundeb Sykes–Picot|Gytundeb Sykes–Picot]], a oedd yn rhannu'r Dwyrain Canol rhwng Prydain a Ffrainc, drwy [[Datganiad Balfour|Ddatganiad Balfour]] a oedd yn addo gwlad i'r Iddewon ym [[Palesteina|Mhalesteina]]. |
Creda'r Arabiaid fod ganddynt air Prydain: y byddai gwladwriaeth Arabaidd unedig yn cael ei ffurfio ar ôl cwymp Ymerodraeth yr Otomaniaid yn ôl [[Llythyron McMahon–Hussein]], ond wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf cawsant eu dadrithio'n llwyr gan [[Cytundeb Sykes–Picot|Gytundeb Sykes–Picot]], a oedd yn rhannu'r Dwyrain Canol rhwng Prydain a Ffrainc, drwy [[Datganiad Balfour|Ddatganiad Balfour]] a oedd yn addo gwlad i'r Iddewon ym [[Palesteina|Mhalesteina]]. |
||
== Rhan gyntaf == |
|||
Cychwynnodd y Sharif y gwrthryfel ym Mehefin 1916. Elwant ar y dechrau ar [[artileri]] a ddanfonwyd o'r Swdan gan y Llywodraethwr Cyffredinol Syr [[Reginald Wingate]], a llwyddasant i gipio [[Mecca]] a gorfodi'r Tyrciaid i ildio'u garsiwn yn [[Ta'if]] ar 22 Medi. Arafodd hynt yr Arabiaid, a chadwodd y Tyrciaid eu gafael ar Medina. |
|||
== Adfywio'r gwrthryfel == |
|||
{{prif|T. E. Lawrence yn y Gwrthryfel Arabaidd}} |
|||
Ym mis Hydref 1916 aeth y Prydeinwyr Syr [[Ronald Storrs]] a'r Is-gyrnol [[T. E. Lawrence]] i [[Jeddah]] i geisio adfywio'r gwrthryfel. Gweithiodd Lawrence â'r Emir Faisal gan annog gwrthryfel [[herwfilwrol]] i fanteisio ar [[mudoledd milwrol|fudoledd]] yr Arabiaid a'u gwybodaeth a chefnogaeth leol. Bydd hyn yn ynysu'r Tyrciaid yn y trefi mawr ac yn eu gwneud yn ddibynnol ar Reilffordd Hejaz ac yn y bôn yn hawdd eu gorchfygu trwy ysbeilio a chyrchoedd bychain. Gall yr Arabiaid yna symud tua'r gogledd ar ystlys orllewinol Byddin Ymdeithiol yr Aifft dan y Cadfridog Syr [[Edmund Allenby]]. |
|||
== 1917== |
|||
Llwyddodd yr Arabiaid i gipio [[Wejh]] yn Ionawr 1917, ac Aqaba yng Ngorffennaf gan gysylltu tiriogaeth yr Arabiaid â thir yr Ymerodraeth Brydeinig yn [[yr Aifft]]. Targedwyd Rheilffordd Hejaz â [[dynamit]]. |
|||
== 1918 == |
|||
Roedd rhan olaf y gwrthryfel yn galw ar gydweithio'n agos ag Allenby wrth i holl luoedd y Cynghreiriaid symud tuag at Damascus. Yng ngwanwyn 1918 symudodd yr Arabiaid i mewn i Syria. Ynysodd yr Arabiaid ddinas [[Dera'a]] gan dwyllo'r Tyrciaid i gredu bydd prif symudiad Allenby yn dod o'r cyfeiriad hwn. Cwympodd Damascus ar 1 Hydref. |
|||
== Hanesyddiaeth == |
== Hanesyddiaeth == |
||
Mae'r mwyafrif helaeth o'r [[hanesyddiaeth]] ar y |
Mae'r mwyafrif helaeth o'r [[hanesyddiaeth]] ar y gwrthryfel yn [[y Gorllewin]] ac yn yr iaith Saesneg yn canolbwyntio ar ran T. E. Lawrence. |
||
== Cyfeiriadau == |
|||
| ⚫ | |||
{{cyfeiriadau}} |
|||
{{Y Gwrthryfel Arabaidd}} |
|||
| ⚫ | |||
[[Categori:Y Gwrthryfel Arabaidd| ]] |
|||
[[Categori:1916]] |
[[Categori:1916]] |
||
[[Categori:1917]] |
[[Categori:1917]] |
||
| Llinell 36: | Llinell 55: | ||
[[Categori:Hanes Israel]] |
[[Categori:Hanes Israel]] |
||
[[Categori:Hanes Libanus]] |
[[Categori:Hanes Libanus]] |
||
[[Categori:Hanes |
[[Categori:Hanes milwrol yr Ymerodraeth Otomanaidd]] |
||
[[Categori:Hanes Sawdi Arabia]] |
|||
[[Categori:Hanes Syria]] |
[[Categori:Hanes Syria]] |
||
[[Categori:Y Rhyfel Byd Cyntaf]] |
[[Categori:Y Rhyfel Byd Cyntaf]] |
||
[[Categori:Rhyfeloedd herwfilwrol]] |
[[Categori:Rhyfeloedd herwfilwrol]] |
||
[[Categori:Ymerodraeth yr Otomaniaid]] |
|||
{{eginyn rhyfel}} |
|||
[[ar:الثورة العربية الكبرى]] |
|||
[[bg:Арабско въстание]] |
|||
[[ca:Rebel·lió Àrab]] |
|||
[[de:Arabische Revolte]] |
|||
[[en:Arab Revolt]] |
|||
[[eo:Araba Ribelo]] |
|||
[[es:Rebelión Árabe]] |
|||
[[eu:Arabiar Iraultza]] |
|||
[[fa:شورش عربی]] |
|||
[[fi:Arabikapina]] |
|||
[[fr:Grande révolte arabe de 1916-1918]] |
|||
[[he:המרד הערבי]] |
|||
[[it:Rivolta Araba]] |
|||
[[ja:アラブ反乱]] |
|||
[[ko:아랍 반란]] |
|||
[[lv:Arābu sacelšanās]] |
|||
[[ms:Pemberontakan Arab]] |
|||
[[nl:Arabische opstand]] |
|||
[[no:Araberoppstanden]] |
|||
[[pl:Arabska rewolta]] |
|||
[[pnb:عرب بغاوت]] |
|||
[[pt:Revolta Árabe]] |
|||
[[ro:Revolta arabă]] |
|||
[[ru:Арабское восстание]] |
|||
[[sr:Арапска побуна (1916—1918)]] |
|||
[[sv:Arabiska revolten]] |
|||
[[tr:Arap Ayaklanması]] |
|||
[[ur:عرب بغاوت]] |
|||
[[zh:阿拉伯起义]] |
|||
Golygiad diweddaraf yn ôl 23:10, 22 Tachwedd 2020
Pwnc yr erthygl hon yw'r Gwrthryfel Arabaidd ym 1916. Am y gwrthryfel yn y 1930au, gweler Gwrthryfel Arabaidd Palesteina, 1936–1939. Am y protestiadau a chwyldroadau yn yr 21ain ganrif, gweler y Gwanwyn Arabaidd.
| Y Gwrthryfel Arabaidd | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rhan o ymgyrchoedd Arabia yn theatr y Dwyrain Canol yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. | |||||||||
 T. E. Lawrence wedi Brwydr Aqaba. | |||||||||
| |||||||||
| Cydryfelwyr | |||||||||
 Teyrnas Hejaz Teyrnas Nejd Al Rashid Y Deyrnas Unedig
|
 Ymerodraeth yr Otomaniaid
| ||||||||
| Arweinwyr | |||||||||
| Faisal Ibn Saud Abdul Aziz Rashid Edmund Allenby T. E. Lawrence
|
Djemal Pasha Fahreddin Pasha Muhiddin Pasha
| ||||||||
| Nerth | |||||||||
| 30,000 (Mehefin 1916)[1] | 23,000[1] | ||||||||
Gwrthryfel a gychwynwyd gan y Sharif Hussein bin Ali oedd y Gwrthryfel Arabaidd (1916–1918) (Arabeg: الثورة العربية Al-Thawra al-`Arabiyya; Tyrceg: Arap İsyanı) gyda'r nod o ennill annibyniaeth i'r Arabiaid oddi wrth Ymerodraeth yr Otomaniaid a chreu un wladwriaeth Arabaidd unedig i ymestyn o Aleppo yn Syria i Aden yn Iemen. Roedd yn rhan o'r Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol.
Arweiniwyd y gwrthryfel gan feibion y Sharif, yr Emiriaid Ali, Faisal, Abdullah a Zeid, gyda chymorth rhai swyddogion Prydeinig a Ffrengig. Ym Mehefin 1917 cipiodd yr Arabiaid borthladd Aqaba ar y Môr Coch, a symudasant yn raddol i'r gogledd. Targedodd yr Arabiaid Reilffordd Hejaz gan dorri cyflenwadau bwyd a dillad i'r Otomaniaid (neu'r Tyrciaid) ym Medina, ac roedd hyn o gymorth i ymgyrch y Cynghreiriaid yn Sinai a Phalesteina. Cwympodd Damascus ym mis Hydref 1918.
Creda'r Arabiaid fod ganddynt air Prydain: y byddai gwladwriaeth Arabaidd unedig yn cael ei ffurfio ar ôl cwymp Ymerodraeth yr Otomaniaid yn ôl Llythyron McMahon–Hussein, ond wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf cawsant eu dadrithio'n llwyr gan Gytundeb Sykes–Picot, a oedd yn rhannu'r Dwyrain Canol rhwng Prydain a Ffrainc, drwy Ddatganiad Balfour a oedd yn addo gwlad i'r Iddewon ym Mhalesteina.
Rhan gyntaf
[golygu | golygu cod]Cychwynnodd y Sharif y gwrthryfel ym Mehefin 1916. Elwant ar y dechrau ar artileri a ddanfonwyd o'r Swdan gan y Llywodraethwr Cyffredinol Syr Reginald Wingate, a llwyddasant i gipio Mecca a gorfodi'r Tyrciaid i ildio'u garsiwn yn Ta'if ar 22 Medi. Arafodd hynt yr Arabiaid, a chadwodd y Tyrciaid eu gafael ar Medina.
Adfywio'r gwrthryfel
[golygu | golygu cod]Ym mis Hydref 1916 aeth y Prydeinwyr Syr Ronald Storrs a'r Is-gyrnol T. E. Lawrence i Jeddah i geisio adfywio'r gwrthryfel. Gweithiodd Lawrence â'r Emir Faisal gan annog gwrthryfel herwfilwrol i fanteisio ar fudoledd yr Arabiaid a'u gwybodaeth a chefnogaeth leol. Bydd hyn yn ynysu'r Tyrciaid yn y trefi mawr ac yn eu gwneud yn ddibynnol ar Reilffordd Hejaz ac yn y bôn yn hawdd eu gorchfygu trwy ysbeilio a chyrchoedd bychain. Gall yr Arabiaid yna symud tua'r gogledd ar ystlys orllewinol Byddin Ymdeithiol yr Aifft dan y Cadfridog Syr Edmund Allenby.
1917
[golygu | golygu cod]Llwyddodd yr Arabiaid i gipio Wejh yn Ionawr 1917, ac Aqaba yng Ngorffennaf gan gysylltu tiriogaeth yr Arabiaid â thir yr Ymerodraeth Brydeinig yn yr Aifft. Targedwyd Rheilffordd Hejaz â dynamit.
1918
[golygu | golygu cod]Roedd rhan olaf y gwrthryfel yn galw ar gydweithio'n agos ag Allenby wrth i holl luoedd y Cynghreiriaid symud tuag at Damascus. Yng ngwanwyn 1918 symudodd yr Arabiaid i mewn i Syria. Ynysodd yr Arabiaid ddinas Dera'a gan dwyllo'r Tyrciaid i gredu bydd prif symudiad Allenby yn dod o'r cyfeiriad hwn. Cwympodd Damascus ar 1 Hydref.
Hanesyddiaeth
[golygu | golygu cod]Mae'r mwyafrif helaeth o'r hanesyddiaeth ar y gwrthryfel yn y Gorllewin ac yn yr iaith Saesneg yn canolbwyntio ar ran T. E. Lawrence.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
