Перайсці да зместу

Вярхоўны Суд ЗША

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Вярхоўны суд ЗША)
Вярхоўны Суд Злучаных Штатаў Амерыкі
Supreme Court of the United States
Герб ці эмблема.
Від вярхоўны суд
Інстанцыя суд вышэйшай інстанцыі
Юрысдыкцыя  ЗША
Дата заснавання 1789
Склад прызначаецца Прэзідэнтам ЗША з ухвалення Сената
Тэрмін службы не абмежаваны
Членаў 9
Кіраўніцтва
Вярхоўны суддзя Джон Робертс
Уступіў на пасаду 29 верасня 2005 года
Зала пасяджэнняў
Panorama of United States Supreme Court Building at Dusk.jpg
Месцазнаходжанне Вашынгтон, Акруга Калумбія
Сайт
http://www.supremecourtus.gov/

Вярхоўны Суд ЗША (англ.: Supreme Court of the United States) — вышэйшая судовая інстанцыя ЗША.

Вярхоўны Суд быў заснаваны ў 1789 годзе, сваё першае рашэнне ён вынес у 1792 годзе. У склад суда ўваходзіць 9 суддзяў, адзін з якіх з’яўляецца старшынёй. Суд звычайна дзейнічае як апеляцыйны, але па шэрагу спраў (напрыклад, тых, што тычацца дыпламатаў) можа быць судом першай інстанцыі.

Суддзі прызначаюцца прэзідэнтам з ухвалення Сената пажыццёва і могуць датэрмінова спыніць паўнамоцтвы толькі ў выніку добраахвотнай адстаўкі ці імпічменту за здзейсненыя злачынствы. Для заахвочвання абнаўляльнасці складу Вярхоўнага суда без ціску звонку быў прыняты закон аб праве на захаванне даравання для суддзяў Вярхоўнага Суда, якія выйшлі ў адстаўку ва ўзросце да 70 гадоў. За перыяд з 1789 па 2005 год прэзідэнты ЗША прапанавалі 149 кандыдатур на пасаду суддзі Вярхоўнага Суда, з якіх больш за 80 % сталі суддзямі. Па статыстыцы, новы суддзя прызначаецца кожныя 22 месяцы.

Уплыў Вярхоўнага Суда рэзка ўзмацніўся пасля 1803 года, калі Вярхоўны Суд прыняў на сябе права ацэньваць адпаведнасць заканадаўчых актаў Канстытуцыі ЗША, гэта значыць фактычна права прыпыняць дзеянне законаў, аб’яўляючы іх у выпадку неканстытуцыйнасці несапраўднымі з самага пачатку іх прыняцця (Марберы супраць Мэдысана); пазней у Еўропе для такіх функцый быў створаны асобны тып суда — канстытуцыйны суд, які ў ЗША адсутнічае.

У той жа час, за час свайго існавання Кангрэс ЗША, атрымаўшы неабходнае ўхваленне легіслатур 3/4 штатаў, тры разы прыпыняў рашэнні Вярхоўнага Суда (шляхам прыняцця паправак да Канстытуцыі з моманту заканчэння працэдуры прыняцця папраўкі). Такім спосабам, у прыватнасці, быў уведзены падаходны падатак, забаронены Вярхоўным судом, і ўсталявана права афраамерыканцаў, якія нарадзіліся на тэрыторыі ЗША, на аўтаматычнае атрыманне грамадзянства ЗША, насуперак ранейшаму рашэнню Вярхоўнага суда, які пастанавіў, што заняволеныя афраамерыканцы не з’яўляюцца грамадзянамі (Дрэд Скот супраць Сэндфарда).

Усе без выключэння члены Вярхоўнага Суда ЗША былі мужчынамі-пратэстантамі да 1835 года, калі прэзідэнт Эндру Джэксан прызначыў суддзёй каталіка Роджэра Тоўні (прычым Тоўні стаў галоўным суддзёй Вярхоўнага суда — Chief Justice). У 1916 годзе прэзідэнт Вудра Вільсан прызначыў першага суддзю іўдзейскага веравызнання — Луіса Брандайса. У 1967 годзе Таргуд Маршал стаў першым афраамерыканцам, прызначаным у члены Вярхоўнага Суда ЗША. У 1981 годзе была ўхвалена высунутая Р. Рэйганам кандыдатура першай суддзі жаночага полу — Сандры Дэй О’Конар. У жніўні 2009 года Соня Сатамаяр была абрана ў склад Вярхоўнага Суда ЗША, стаўшы першым лацінаамерыканскім суддзёй у гэтай пасадзе.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

На пачатку свайго існавання Вярхоўны cуд ня карыстаўся вялікім аўтарытэтам. Але становішча змянілася, калі яго старшынёй стаў Джон Маршал. У 1803 годзе ў справе W. Marbury v. J. Madison ён пазбег канфрантацыі з дэмакратычна-рэспубліканскай адміністрацыяй прэзідэнта Т. Джэферсана, так і не выдаўшы патэнт суддзі федэралісты Мэрбери. Аднак пры гэтым Маршал дамогся для Вярхоўнага суда паўнамоцтваў канстытуцыйнага кантролю. Прызнаўшы, што Мэрбери мае права на патэнт і што існуюць падставы для выдачы яму мандамуса, суд пастанавіў, што не можа выдаць мандамус ў дачыненні да выканаўчай улады, так як гэта будзе азначаць парушэнне прынцыпу падзелу ўладаў. Гэтым суд фактычна адмяніў артыкул 13 Закона аб судаўладкаванні 1789 года. У рашэнні суда зацвярджаўся прыярытэт канстытуцыі над звычайным законам і абгрунтоўвалася інтэрпрэтуе ролю суда.

У 1896 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Plessy v. Ferguson. Паўднёвыя штаты праводзілі палітыку расавай сегрэгацыі. Метыс Гамер Плесси Homer сеў у «белы» вагон цягніка ў штаце Луізіяна і яго арыштавалі. Плесси звярнуўся з пазовам у суд, пытанне дайшоў да Вярхоўнага суда, які вырашыў пытанне на карысць уладаў штата, пацвердзіўшы, што падобная палітыка не парушае прынцып роўнасці перад законам, прадугледжаны Чатырнаццатай папраўкай да Канстытуцыі ЗША. У выніку расавая сегрэгацыя праіснавала ў ЗША яшчэ шэсць дзесяцігоддзяў

У 1905 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Lochner v. New York (англ.) Бел. па пытанні аб канстытуцыйнасці закона штата Нью-Ёрк, абмяжоўваць працоўны дзень пекараў дзесяццю гадзінамі. Вярхоўны суд, спаслаўшыся на чатырнаццаці папраўку, прызнаў, што закон з’яўляецца неканстытуцыйным, бо абмяжоўвае свабоду кантракту і супярэчыць праву працадаўцаў на працоўны кантракт без абмежавання працягласці працоўнага дня. Гэтае рашэнне стала пачаткам так званай «эры Лохнера (англ.) Бел.», Якая доўжылася да 1937 года. У гэты перыяд Вярхоўны суд прызнаў неканстытуцыйнымі мноства актаў працоўнага і сацыяльнага заканадаўства.

Аднак ў 1908 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Muller v. Oregon (англ.) Бел. па пытанні аб канстытуцыйнасці абмежаванні працоўнага дня для жанчын і прызнаў такое абмежаванне канстытуцыйным. Менавіта на падставе гэтага рашэння Вярхоўнага суда зацвердзіўся прынцып дзяржаўнага рэгулявання ў сацыяльнай сферы.

Тым не менш, у 1930-я гады ў перыяд «Новага курсу» прэзідэнта Франкліна Рузвельта Вярхоўны cуд быў апорай кансерватыўных сіл. Ён прызнаў неканстытуцыйным федэральны закон аб пенсіях для чыгуначнікаў, адмяніў рэгуляванне зарплаты і ўмоў працы ў вугальнай прамысловасці, прызнаў неканстытуцыйным закон штата Нью-Ёрк аб мінімальнай аплаце працы для жанчын.

У адказ на гэта прэзідэнт Рузвельт прапанаваў пашырыць склад Вярхоўнага суда з 9 да 15 членаў, каб папоўніць яго прыхільнікамі рэформаў. Гэтага зрабіць не ўдалося, але такая пагроза заахвоціла суддзяў праяўляць больш імкнення да супрацоўніцтва з выканаўчай уладай.

У 1953 году старшынёй Вярхоўнага суда стаў Эрл Уорэн, які займаў гэты пост да 1969 года. Дзейнасць Вярхоўнага суда пад яго старшынствам можна лічыць вяршыняй развіцця ліберальнага судовага актывізму (англ.) Бел. у ЗША. У гэты перыяд Вярхоўны суд ЗША актыўна заняўся абаронай грамадзянскіх правоў і свабод.

У 1989 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Texas v. Johnson. Грэгары Лі Джонсан ў знак пратэсту супраць знешняй палітыкі ЗША спаліў амерыканскі сцяг у цэнтры Даласа і быў за гэта арыштаваны. Аднак Вярхоўны Суд пастанавіў, што такія сімвалічныя акты не могуць быць каральныя, паколькі з’яўляюцца праявай свабоды слова.

У 2003 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Lawrence v. Texas. У паліцыю Х’юстана патэлефанаваў невядомы і паведаміў, што ў кватэры Джона Лоуренса чуваць стрэлы. Паліцыянты ўварваліся ў кватэру і выявілі гаспадара дома, які займаўся сэксам з гомасэксуальным партнёрам. Абодва яны былі арыштаваныя і асуджаныя, паколькі закон Тэхаса забараняў аднаполыя сэксуальныя сувязі. Аднак Вярхоўны суд прызнаў гэты закон неканстытуцыйным. Гэта рашэнне лічыцца найважнейшай перамогай жыхароў ЗША нетрадыцыйнай сексуальнай арыентацыі[1][2][3][4].

У 2015 годзе Вярхоўны суд разгледзеў справу Obergefell v. Hodges і прызнаў неканстытуцыйным забарона аднаполых шлюбаў у ЗША.

Структура суда

[правіць | правіць зыходнік]

Колькасць членаў

[правіць | правіць зыходнік]

Канстытуцыя ЗША не вызначае лік суддзяў Вярхоўнага суда. Згодна III артыкуле канстытуцыі ЗША Кангрэс ЗША мае права змяняць гэты лік, аднак не карыстаўся гэтым правам з 1869 года. Першапачаткова ў Вярхоўны суд уваходзілі шэсць суддзяў, па меры пашырэння тэрыторыі краіны, колькасць суддзяў Вярхоўнага Суда павялічвалася. У 1789 годзе было ўсяго шэсць суддзяў, ў 1807 годзе іх стала сем, у 1837 году — дзевяць, у 1863 году — дзесяць, ў 1866 году — дзевяць, ў 1867 году — восем, і нарэшце, зноў дзевяць ў 1869 годзе.

Парадак прызначэння

[правіць | правіць зыходнік]

Згодна з другім артыкуле Канстытуцыі ЗША, склад Вярхоўнага суда вызначаецца Прэзідэнтам і сцвярджаецца Сенатам. Звычайна прэзідэнты аддаюць перавагу кандыдатам з падобнымі палітычнымі поглядамі: рэспубліканцы аддаюць перавагу суддзяў з кансерватыўнай ідэалогіяй, дэмакраты — з ліберальнай. У гісторыі былі і выключэнні. Калі прэзідэнт Эйзенхаўэр прадставіў Эрла Уоррена, пасля аднаго з самых ліберальных суддзяў у гісторыі суда, на пасаду Вярхоўнага Суддзі, ён быў упэўнены ў кансерватыўнасці апошняга. Пасля Эйзенхаўэр характарызаваў гэты прызначэнне як «самую вялікую памылку ў жыцці».

Зацвярджэнне

[правіць | правіць зыходнік]

Спіс найбольш важных рашэнняў Вярхоўнага Суда ЗША

[правіць | правіць зыходнік]
  • Марберы супраць Мэдысан (1803) — Вярхоўны Суд мае права адмяняць заканадаўчыя акты Кангрэсу, калі яны супярэчаць Канстытуцыі ЗША.
  • Дрэд Скот супраць Сэндфорда (1857) — Рабы не могуць быць грамадзянамі ЗША і, адпаведна, не маюць права звяртацца ў федэральныя суды. (Гэта рашэнне было анулявана 13. і 14-й папраўкамі да Канстытуцыі ЗША)
  • Эйблман супраць Бута (1859) — Суды штатаў не могуць выносіць рашэнні, якія супярэчаць рашэнням федэральных судоў.
  • Тэхас супраць Уайта (1869) — Канстытуцыя ЗША не дазваляе штатах абвяшчаць незалежнасць ад ЗША.
  • Эскабеда против Иллинойса (англ.) (1964) — Любой человек, задержанный полицией, имеет право на общение со своим адвокатом.
  • Вісконсін супраць Йодера (англ.) (1972) — Бацькі маюць права забіраць дзяцей з дзяржаўных школ, калі гэтага патрабуюць іх рэлігійныя перакананні.
  • Тэхас супраць Джонсана (1989) — Закон, які забараняе публічнае спальванне амерыканскага сцяга, супярэчыць Канстытуцыі ЗША і Першай папраўцы да Канстытуцыі.
  • Роўпер супраць Сіманс (2005 г.) — Непаўналетнія правапарушальнікі не могуць быць прысуджаныя да смяротнага пакарання.

Зноскі

  1. ↑ Судовыя хронікі
  2. ↑ Судовая ўлада ў дзяржаўным механізме ЗША (канец 1930-х — пачатак 1980-х гг.)[1]
  3. ↑ Судзейская палітыка ў ЗША як спосаб рэалізацыі мадэлі «Дзяржавы правасуддзя» К. Шміта
  4. ↑ Вярхоўны Суд ЗША ў перыяд фарміравання федэратыўнай дзяржавы (канец XVIII — сярэдзіна XIX ст.)[2]

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Джынджэр Э. Ф. Вярхоўны суд і правы чалавека ў ЗША. — М .: Юрыдычная літаратура, 1981.
  • Мідар Д. Д. Амерыканскія суды. — Сэнт-Пол, Мінесота: Уэст Паблішынг Компані, 1991. — 81 с.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Вярхоўны Суд ЗША на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вярхоўны_Суд_ЗША&oldid=4745395"