Васіль Цімафеевіч Якавенка

Васіль Цімафеевіч Якавенка
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	5 мая 1936(1936-05-05)
Месца нараджэння	Пажыхар, Баравікоўскі сельсавет, Парыцкі раён, БССР, СССР
Дата смерці	22 студзеня 2018(2018-01-22) (81 год)
Пахаванне	Заходнія могілкі (Мінск)
Грамадзянства	Беларусь
Дзеці	Наталля Васільеўна Якавенка
Альма-матар	Беларускі дзяржаўны каледж прамысловасці будаўнічых матэрыялаў аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта БДУ (1966)
Месца працы	Першы Нацыянальны канал Беларускага радыё Полымя
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	публіцыст, пісьменнік, грамадскі дзеяч, геолаг
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Член у	Саюз беларускіх пісьменнікаў
Узнагароды
Цытаты ў Вікіцытатніку

Васіль Цімафеевіч Якавенка (5 мая 1936, в. Пажыхар, Светлагорскі раён Гомельская вобласць — 22 студзеня 2018, Мінск) — беларускі празаік, публіцыст, грамадскі дзеяч.

Біяграфія

Нарадзіўся 5 мая 1936 г. у вёсцы Пажыхар былога Васілевіцкага, цяпер Светлагорскага раёна Гомельскай вобласці, у сялянскай сям’і.

Вучыўся ў Васілевіцкай беларускай школе, у 1956 г. скончыў Беларускі індустрыяльны тэхнікум па спецыяльнасці геолаг. Служыў у Групе Савецкіх Войскаў у Германіі (1956—1958). Працаваў майстрам па здабычы фрезернага торфу на торфапрадпрыемстве «Васілевічы-2», тэхнікам, інжынерам у розных геалагічных партыях і праектных інстытутах рэспублікі, рэдактарам на Беларускім радыё. У 1966 г. завочна скончыў аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта БДУ. У 1972—1977 гг. — рэдактар аддзела навукі і мастацтва, потым аддзела нарыса і публіцыстыкі літаратурнага часопіса «Полымя». У 1977—1978 гг. — адказны сакратар праўлення Саюза кінематаграфістаў БССР. З 1990 г. — кіраўнік Беларускага сацыяльна-экалагічнага саюза «Чарнобыль». Заснавальнік і галоўны рэдактар сацыяльна-экалагічнага штотыднёвіка «Набат» (1991—1996), сайта «Мы — нацыя!». З 1977 года член Саюза пісьменнікаў БССР і СССР.

Памёр 22 студзеня 2018 г. Пахаваны на Заходніх могілках.

Творчасць

У друку выступаў з 1948 года (газеты «Зорька», «Гомельская праўда»), з мастацка-публіцыстычнымі творамі — з 1962 (газета «Калгасная праўда»). Пісаў на беларускай і рускай мовах. Выдаў тры кнігі ў перакладзе на рускую мову.

Першая кніга нарысаў «Зямля, адкрытая намі» (Земля, открытая нами, 1971) пра геолагаў. У кнігах нарысаў «Пробны камень» (1974), «Пакуль сонца ў зеніце» (1977), аповесцей і нарысаў «Дайсці да ладу» (1985), «Другой зямлі не будзе» (1989), эсэ «Вясковыя дыспуты» (1987) уздымае надзённыя праблемы маралі, ладу, жыцця грамадства і сучаснай вёскі. З М. Місюком напісаў п’есу «Вер таму, хто выпакутаваў» (першапачатковая назва «Персона нон грата», пастаўлена ў 1981).

Пакутны век: трылогія. 2-е выд. — Мн.: БелСаЭС «Чарнобыль», 2009.

У 1990-х Васіль Якавенка наведаў ЗША, дзе ён сустрэў Марыю Дзямковіч, доктара, беларуску з Моталя, якая жыла ў Амерыцы. Пісьменнік вельмі ўразіўся гісторыяй яе сям’і. Раман «Надлом» увасобіў плён пісьменнікавых разваг пра гісторыю Беларусі ў ХХ стагоддзі. Кніга выйшла ў 2003 годзе. А ў 2006 раман пашырыўся і быў выдадзены як трылогія «Пакутны век». Другое перавыданне кнігі ў 2010 папоўнілася новымі раздзеламі, у тым ліку з апісаннем побыту маталян. Лёс сям’і Марыі Дзямковіч — гісторыя роду Рамановічаў — стала адной з асноўных сюжэтных ліній. Сярод персанажаў таксама — вядомыя гістарычныя асобы: Барыс Кіт, Раман Скірмунт, Радаслаў Астроўскі, Наталля Арсеннева, Вільгельм Кубэ і інш. Трылогія стала эпасам беларускага жыцця ў ХХ стагоддзі.

Апошняя кніга Васіля Якавенкі, «Абярэг», выйшла ў канцы 2017 года і атрымалася ў пэўнай ступені аўтабіяграфічнаю. У ёй пісьменнік разважае на глабальныя тэмы «распаду векавечнага быту, ранейшай унармаванай маралі — хаос у свеце і ўсё, што згубна ўплывае на далейшы лёс Зямлі і ўсяго чалавецтва».

Грамадская дзейнасць

Васіль Якавенка займаўся экалагічнымі праблемамі, актыўна выступаў супраць вялікага меліярацыйнага праекта абвалавання і спрамлення рэчышча Прыпяці, асушэння яе шырокай поймы, што пагражала Беларусі пустыняй. На падрыхтаванай ім разам з паплечнікамі навукова-практычнай канферэнцыі ў Доме літаратара ў 1988 годзе, В. Ц. Якавенка выступіў з дакладам «Ці ёсць у нас канцэпцыя гаспадарання?». У ліку ўдзельнікаў былі акадэмікі і міністры… Разгарнулася працяглая і зацятая дыскусія. Праект меліярацыі поймы Прыпяці быў скасаваны, і адсюль пайшоў паварот да новай нацыянальнай палітыкі ў меліярацыі.

У 1988 годзе Васіль Цімафеевіч Якавенка стаў першым кіраўніком аргкамітэта па стварэнні Беларускага народнага фронту. Але літаральна праз некалькі дзён у аргкамітэце адбыліся перавыбары, і яго ўзначаліў Зянон Пазьняк. Сам Якавенка адышоў ад БНФ.

Таксама ён заснаваў ГА Беларускі сацыяльна-экалагічны саюз «Чарнобыль» і актыўна ўдзельнічаў у раскрыцці наступстваў Чарнобыльскай катастрофы, спрыянні аздараўленню дзяцей за мяжою, а таксама на месцы, у сумесна адкрытым беларуска-японскім санаторыі «Кюсю-на-Свіслачы» (у спарткомплексе «Стайкі» пад Мінскам у 1992—1996 гадах). У 1991 годзе заснаваў і рэдагаваў па 1996 год уключна сацыяльна-экалагічную газету «НАБАТ».

У апошнія гады ён з’яўляўся каардынатарам грамадзянскай ініцыятывы «Інстытут нацыянальнай памяці». У 2007 годзе рэдагаваў грамадскі бюлетэнь «Рэха ГУЛАГу». Арганізаваў і правёў пры падтрымцы акадэмікаў, дзеячаў культуры і шырокай грамадскасці ў 2009 годзе акцыю ў падтрымку беларускай мовы, якая набыла шмат прыхільнікаў таксама сярод уладнага люду, але не атрымала свайго завяршэння. Ён актыўна выступаў з эсэ і публіцыстычнымі артыкуламі па пытаннях нацыянальнай беларускай спадчыны. Прапагандаваў этнакультурнае і нацыянальнае развіццё ў палітычным жыцці краіны (брашура «Як знайсці духоўнасць і гармонію ў грамадстве»).

Прызнанне

• Лаўрэат альтэрнатыўнай Міжнароднай літаратурнай прэміі імя Ф. Нансена (1994).
• Узнагароджаны медалём Францыска Скарыны (01.11.2016).

Бібліяграфія

Кнігі

• Земля, открытая нами : художественные очерки. — Мінск : Маст. літ., 1971.
• Пробны камень : нарысы. — Мінск : Маст. літ., 1974.
• Приручение земли. — М. : Политиздат, 1975. (Сер. «Повести о делах и людях партии»).
• Пакуль сонца ў зеніце : аповесць у нарысах. — Мінск : Маст. літ., 1977.
• Персона нон грата : п’еса (у сааўтарстве з М. Місюком) пастаўлена ў Магілёўскім абласным тэатры імя Дуніна-Марцінкевіча (1981) // Гаючая квецень. Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2004.
• Через гать : очерки. — М. : Сов. писат., 1982.
• Дайсці да ладу : нарысы. — Мінск : Маст. літ., 1985.
• Вясковыя дыспуты : падарожнае эсэ. — Мінск : Маст. літ., 1987.
• Другой зямлі не будзе : публіцыстычныя аповесці, нарысы. — Мінск : Маст. літ., 1989.
• На что нам жизнь дана : повести, очерки. — М. : Сов. писат., 1991.
• Смяльчак Лузь : казкі. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 1995.
• Чорная ружа : Казкі. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 1996.
• Чернобыль. Десять лет спустя : эссе. — Минск : БелСоЭС «Чернобыль», 1996.
• Сказ пра беларусаў : публіцыстыка, вершы / у сааўт. з Л. Эмілітам. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2000.
• Крушэнне на ростані : эсэ, артыкулы, гутаркі. — Мінск : Бел. кнігазбор, 2002.
• Надлом. — Мінск : Бел. кнігазбор, 2003. (Сер. «Беларускі гістарычны раман»).
• Пакутны век : трылогія. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2006.
• Нячывелле : апавяданні, публіцыстыка, дакументы. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2008.
• Пакутны век : трылогія. 2-е выд. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2009.
• Прывіды Шанхая над Свіслаччу: эсэ, гутаркі, артыкулы. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль». — 2011.
• Надлом. Кручина вековая (Пакутны век) : трилогия. — Санкт-Петербург : Нестор-История. — 2015.
• Як знайсці духоўнасць і гармонію ў грамадстве: эсэ, брашура. — Мінск : Тэхналогія. — 2015.
• Абярэг : раман. — Мінск : Медысонт. — 2017.

Асобныя творы ў калектыўных зборніках

• Пройдуць гады. — Мінск : Маст. літ., 1968.
• В судьбе природы — наша судьба : писатели об экологических проблемах. — М. : Худ. лит., 1990.
• Птушка шчасця : зборнік казак. — Мінск : Юнацтва, 1991.
• Земля тревоги нашей : публицистическое издание. — Минск : Ураджай, 1991.
• След чорнага ветру : зборнік сачыненняў школьнікаў. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 1995. (Перакладзены на японскую, партугальскую і нямецкую мовы).
• Письма к живым : дайджест газеты «Набат» / общ. ред В. Яковенко. — Минск : БелСоЭС «Чернобыль», 1999
• Гаючая квецень : творы, напісаныя медыкамі. — Мінск : БелСаЭС «Чарнобыль», 2004.
• Якавенка, Василь. Връщането на земята // Антология белорускай прозы / сост. В. Ипатова. — София : Илинда — Евтимов, 2005. — С. 286—292.

Літаратура

• Акинчиц, И. Глумление над исторической памятью народа // Товарищ. — 2007. — 11 янв.
• Багамолава, А. Моўная адметнасць сучаснага гістарычнага рамана // Наша слова. — 2004. — 30 чэрв.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — 472 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).
• Беларускія пісьменнікі: 1917—1990. / Укладальнік: Аляксей Гардзіцкі. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. ISBN 5-340-00709-X
• Буланда, В. Веліч праўды ў трылогіі В. Якавенкі «Пакутны век»// Роднае слова. — 2015. — № 7.
• Васілеўскі, П. Як «тутэйшыя» сталі нацыяй // Народная воля. — 2007. — 8 лют.
• Гранін, Д. Пра загадку беларусаў і трылогію В. Якавенкі «Надлом. Кручина вековая» // Наша слова. — 2015. — № 29. — 22 ліп.
• Гучок, Я. Раман без берагоў // Дзеяслоў. — 2010. —  № 6.
• Здановіч, І. Мінулае вачыма беларуса // Раённыя будні (Пружаны). — 2004. — 22 чэрв.
• Каленкович, И. Летопись подвига // Заря (Брест). — 1978. — 30 ноября.
• Картановіч, В. Пакуль сонца ў зеніце // Гомельская праўда. — 1978. — 30 ліст.
• Кенька, М. Дарога жыцця : штрыхі да партрэта пісьменніка Васіля Якавенкі // Роднае слова. — 2006. — № 5. — С. 15-17.
• Лапіцкая, А. Не па канонах // Літаратура і мастацтва. — 2015. — 27 сак.
• Лойка, А. Мастацкі ўзор і веліч праўды // Наша слова. — 2008. — 12 лістап. — № 46.
• Лысенка, А. Человек и его заботы // Неман. — 1983. — № 7.
• Малько, М. Выяўленне нацыі // Дзеяслоў. — 2010. — № 6.
• Малько, М. Надлом // Народная воля. — 2003. — 12 верас.
• Маслоўскі, В. Дапамагае выпрастацца «Надлом» // Наша слова. — 2004. — 24 сак.
• Мімрык, А. Укрыжаваная гісторыя // Настаўніцкая газета. — 2003. — 18 верас.
• Мяльгуй, А. Чытаючы 2-е выданне рамана «Пакутны век» // Новы час. — 2009. — 19 снеж.
• «Пакутны век» Васіля Якавенкі : Гучок, Я. Раман без берагоў ; Аляшкевіч, М. Цяжкая кніга ; Малько, М. Выяўленне нацыі ; Мартыненка, В. Вяртанне эпасу ; Гонта, М. Дыназаўр у мегаполісе // Дзеяслоў. — 2010. — Снеж. — № 4 (49).
• Паўлоўскі, Б. На слізкім раздарожжы… // Вечерний Брест. — 2009. — 16 верас.
• Рагуля, А. Накаты: этнос на историческом перевале // Перербургские строчы. — 2015.
• Рагуля, А. Панорама білоруського буття в епопеі В. Яковенка «Стражденна доба» // Украінська літературна газета. — 2012. — № 22-23.
• Рагуля, А. Светласкоп Васіля Якавенкі // Наша слова. — 2010. — 15 снеж. — № 50.
• Рагуля, О. Світлоскоп Василя Яковенка // Літературна Україна. — 2007. — 16 жн. — № 31.
• Сакалоўскі, У. З эпохай — твар у твар : гутарка з беларускім пісьменнікам Васілём Якавенкам // Наша слова. — 2006. — 3 мая. — № 18. — С. 3.
• Старахатні, Я. Праўда, якую хаваюць ад маладога пакалення // Народная воля. — 2007. — 15 чэрв.
• Сцяпанаў, Л. Пакутны век працягваецца // Наша слова. — 2008. — 29 кастр.
• Тарасевіч, З. З-пад завалаў гісторыі // Народная воля. — 2007. — 15 чэрв.
• Цыркуноў, А. Няўдачы ад бяспамяцтва // Новы час. — 2009. — 28 лют.
• Чапурны, В. Енциклопедія білоруської покути // Сіверщина (Чарнігаў). — 2009. — 19 крас.
• Швэдзэк, М. Нячывелле Васіля Якавенкі // Беларус (ЗША). — 2009. — Студз. — № 552.
• Швэдзюк, М. Брава, спадар Якавенка // Народная воля. — 2007. — 15 чэрв.
• Швэдзюк, М. Пакутны век Васіля Якавенкі // Беларус (ЗША) . — 2007. — Ліп. — № 534.
• Шымук, В. Жыццёвымі прасцягамі // Звязда. — 1978. — 2 ліст.
• Юрэвіч, У. Па дарозе ўгору // Полымя. — 1975. — № 10.
• Явар, С. Высокім парыванням продкаў прысвячае // Літаратура і мастацтва. — 2003. — 28 сак.
• Якавенка Васіль. «Пакутны век» у асвятленні пісьменніка Васіля Якавенкі, з якім гутараць вядомы драматург Алесь Петрашкевіч і прафесар філалогіі Аляксей Рагуля // Народная воля. — 2006. — 17 мая.
• Яковенко Василь : «Я счастлив счастьем сеятеля… Беседа с писателем» // Свободные новости плюс. — 2009. — 2 дек.
• Кур’яновіч, Ю. Васіль Якавенка — беларускі грамадзянін // Наша слова. — 2021. — 12 тр.

Спасылкі

• Мы — нацыя! Архівавана 18 студзеня 2016.
• В. Якавенка на сайце «Кто есть кто» Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
• Блог В. Якавенкі на MAIL.RU (руск.)