Alaska

Alaska

State of Alaska (en)
(Bandièra)
Imne	Alaska's Flag (fr)  (1955 )
Devisa	«North to the Future (mul) »
Simbòl	perdiu d'Escandinàvia (ca)
Escais	The Last Frontier
Administracion
Estat	Estats Units d'America
Capitala	Juneau
Lenga oficiala	anglés Tlingit (ca) inupiaq (ca) lengas yupik alutiiq (ca) alèuta dena'ina (ca) deg xinag (ca) holikachuk (fr) denaakk'e (ca) kolchan (fr) gwich’in (fr) langues tanana (fr) tanacross (fr) Llengua hän (ca) ahtna (ca) Eyak haida (ca) tsimshian (fr) Tsetsaut
Politica
• Governador (ca)	Mike J. Dunleavy (ca) (2018–)
Geografia
Coordenadas	64° N, 150° O
Superfícia	1 717 856 km²
Percentatge d'aiga	14,24 %
Altitud mejana	580 m
Punt mai bas	Ocean Artic (0 m)
Punt culminant	Denali (6 190 m)
Fus orari	UTC−09:00 UTC+14:00 Temps de Hawaii-Aleutianes (ca) Amèrica/Anchorage (ca)
Demografia
• Totala	733 391 ab. (1 d'abril de 2020 )
• Densitat	0,43 ab./km²
Autras informacions
ISO 3166-2	US-AK
Sit web	alaska.gov

Alaska o Alasca es 49en estat dels Estats Units d'America, separat de la metropòli per Canadà. Sa capitala es Juneau e la vila mai granda Anchorage, ont demòra aperaquí 40 % de la populacion de l'Estat. Amb una superfícia totala de 1 717 854 km², es l'Estat pus estendut e pus septentrional del país, mas un dels mens poblats, comptant pas que 731449 abitants en 2012. L'Estat se situa al nòrd-oèst de Canadà. Bordat per l'ocean Artic al nòrd e la mar de Bering e l'ocean Pacific al sud, lo territòri es separat d'Asia per l'estrech de Bering. Los territòiris limitròfs son lo territòri de Yukon e la Colómbia Britanica en Canadà. Lo Krai du Kamchatka e lo districte autonòm de Tchokòtka se trapan a qualques desenas de quilomètres, de l'autre costat de l'estrech de Bering.

Alaska significa « granda Tèrra » o « continent » en alèuta. La region, qu'òm sonava al sègle XIXen l'« America russa », ten son nom d'una longa presqu'illa, al nòrd-oèst del continent american, a aperaquí 1000 km al sud de l'estrech de Bering, e que se liga, cap al sud, a las illas Aleutianas. Poblat pels alèutas, iñupiak e iupiks e benlèu d'autres amerindians dempuèi plusors millenis, lo territòri foguèt colonizat per de trapaires russes a la fin del sègle XVIIIen. En 1867, los Estats Units lo crompèron a Russia per la soma de 7.2 milions de dollars (environ 120 milions de dolars actuals), e aqueste aderiguèt a l'Union lo 3 de genièr de 1959.

Istòria

Lo mot Alaska ven de l'aleuta alaxsxaq que significa "lo continent" o, mai precisament, "l'endrech que la mar s'i ven estancar".

Los espanhòls reclamèron los dreches que la bula Inter Caetera lor donava subre la còsta oèst de l'America del Nòrd, qu'inclusiá Alaska. Lo rei Carles III d'Espanha organizèt divèrsas expedicions de colonizacion dins la region. Las expedicions de Bruno de Heceta e Alejandro Malaspina an daissat qualques toponims dins la region, coma lo Glacièr Malaspina o la vila de Valdez. Tanben los britanics en seguir l'exemple de la corona espanhòla, mandèron d'exploracions dins la zona, coma las de James Cook o George Vancouver.

En 1799, Nikolai Petrovich Rezanov crompèt los dreches d'esplecha de las pèls al tsar Pau Ièr de Russia e creèt la Companhiá Russoamericana. L'intensa esplecha del territòri menèt a un afrontament entre los colons e los natius. L'eveniment pus important n'es la batalha de Sitka de 1804.

En 1867, lo Secretari d'Estat nòrd-american William H. Seward menèt a tèrme la crompa d'Alaska a Russia per 7,2 milions de dolars. La manca d'efectius russes e lo desir qu'Alaska tombèsse pas dins de mans britanicas butèron Russia a vendre lo territòri als Estats Units après lo fracàs de la Guèrra de Crimèa. La crompa se faguèt efectiva lo 18 d'octobre de 1867, uèi remembrat coma lo Jorn d'Alaska. E mai se la crompa recebèt de duras criticas al moment que se produguèt, se vegèt fin finala coma un negòci ventajós mercé a la descobèrta d'aur en Yukon. Dins lo decenni 1890, los territòris d'Alaska e Yukon coneguèron una esplecha salvatge de las siás minas a causa de la «fèbre de l'aur», coneguda coma ronçada cap a l'aur de Klondike, nom del principal jaciment, e contunhèron d'èsser esplechadas encara quand las resèrvas se demesiguèron. Los principals poblaments s'establiguèron en Juneau, Nome e Fairbanks.

En los primièrs temps de dominacion nòrd-americana, l'armada dels Estats Units, la marina e lo servici de doanas prenguèron en carga lo contraròtle de la region, mas l'arribada de colons obliguèt de cambiar lo sistèma d'administracion. En 1884 se nomenèt un governador, e en 1906 un representant foguèt elegit al Congrès dels Estats Units, mas sens drech de vòte. Ja en 1912, se declarèt Alaska coma Territòri dels Estats Units, amb los seus congrès e govèrn pròpris, e amb la siá capitala a Juneau al detriment de Sitka, qu'èra estada la capitala de l'Alaska russa. Durant la Segonda Guèrra Mondiala, Alaska foguèt lo sèti de la batalha de las Illas Aleutianas entre las tropas aligadas e japonesas, e durant lo conflicte se melhorèron las infrastructuras per facilitar la defensa del territòri, coma amb lo bastiment de l'Autopista Alcan.

Après la fin de la Segonda Guèrra Mondiala e lo començament de la Guèrra Freja s'acceptèt la dintrada d'Alaska dins l'Union. Lo president dels Estats Units, Dwight D. Eisenhower signèt lo 7 de julhet de 1958 l'Acte estatal d'Alaska (Alaska Statehood Act en anglés), que dobriguèt lo camin per tal que lo 3 de genièr de 1959, Alaska venguèsse lo 49en estat de l'union.

En octobre de 2014, 20 lengas indigènas son reconegudas lengas oficialas: l’inupiaq, lo yupik siberian, lo yup'ik del Centre d'Alasca, l’alutiiq, l’unangax, lo dena'ina, lo deg xinag, lo holikachuk, lo coyukon, lo kuskokwim superior, lo gwich'in, lo tanana, lo tanana superior, lo tanacross, lo hän, l’ahtna, l’eyak, lo tlingit, lo haida e lo tsimshian.

Geografia

Las Illas Aleutianas e la peninsula d'Alaska.

Pargue Nacional de Denali e lo Mont McKinley.

Alaska es un dels dos sols estats americans, amb Hawaii, que confrontan pas d'autres estats del país. A tanben mai de còstas que totes los autres estats nòrd-americans, e es lo pus grand estat del país en extension, amb una superfícia totala de 1 717 854 km². Lo punt pus naut de l'estat es lo Denali (ancianament Mont McKinley), qu'es tanben la cima mai nauta de tota l'America del Nòrd, amb 6 194 m d'altitud.

L'estat es bordat pels territòris canadians de Yukon e Colómbia Britanica a l'èst; lo Golf d'Alaska e l'Ocean Pacific al sud; la Mar de Bering, e lo seu estrech e la mar de Chukchi a l'oèst; e la mar de Beaufort e l'Ocean Artic al nòrd. Alaska se dividís en tres grandas regions: las montanhas del Pacific, l'interior e la zòna artica septentrionala. Las montanhas del Pacific ocupan tota la còsta meridionala, alara que dins la region interiora s'espandís lo flume Yukon amb los sieus afluents dins de vastas planas. La zòna artica septentrionala, de son costat, es ocupada per la cadena de Brooks. Lo clima i es de tipe polar, e la fauna caracteristica dels mitan freges (grizzli, caribó , orinhal, ors blanc).

Subdivisions administrativas

Contrariament a la majoritat dels Estats de l'Union, l'Estat d'Alaska es pas devesit en comtats mas en 19 boroughs organizats e 1 borough non organizat.

Economia

Pescadors de salmon al riu Naknek

Las ressorças economicas tradicionalas son la pesca (salmon, merluça, flatan, arenc), la transformacion del peis (conservas, saladuras) e lo comerci de las pels. L'expeitacion forestièra, la fusta e sos derivats constituisson una autra ressorça importanta, subretot per la còsta sud-orientala del Pacífic (Ketchikan, Sitka). L'agricultura es pauc desvolapada.

Lo sossòl d’Alaska es ric en gas natural, carbon, aur, zinc (mina de Red Dog) e autres minerals. Mas subretot, l'Estat assegura 17 % de la produccion americana de petròli, e mai qu'aquesta siá en baissa dempuèi los ans 1970. 90 % del budget d’Alaska ven dels idrocarburs.