Դիտել Միջագետք (Հռոմեական նահանգ) էջի աղբյուրը

{{այլ կիրառումներ|Միջագետք (այլ կիրառումներ)}}
[[Պատկեր:Dioecesis Orientis 400 AD.png|300px|մինի|Միջագետքը նշված է մանուշակագույն գույնով]]
'''Միջագետք''' ({{lang-la|Mesopotamia}}), [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] արևելյան պրովինցիաներից մեկը։

== Տրայանոսի կազմած պրովինցիան ==
[[113]] թ. [[Տրայանոս]] կայսրը պատերազմ սկսեց Հռոմեական կայսրության վաղեմի թշնամի՝ [[Պարթևստան]]ի դեմ։ [[114]] թ. նա գրավեց [[Հայաստան]]ը, որը վերածվեց պրովինցիայի, իսկ [[115]] թ. տարեվերջին նա գրավեց Հյուսիսային Միջագետքը։ [[116]] թվականի սկզբին նրա տարածքում ձևավորվեց պրովինցիա, ինչը նշվեց մետաղադրամների հատումով<ref>Bennett (1997), pp. 196, 198—199</ref>։

Հետագայում, նույն թվականին, Տրայանոսը ներխուժեց Կենտրոնական և Հարավային Միջագետքներ, ապա ուղևորվեց [[Տիգրիս]] գետով դեպի [[Ադիաբենե]], ինչը նա վերածեց Ասսիրիա պրովինցիայի<ref>Bennett (1997), p. 201</ref>։ Բայց հենց մահացավ Տրայանոսը նրա իրավահաջորդ Ադրիանը հրաժարվեց [[Եփրատ]]ից արևելք ընկած նվաճումներից, գետը նորից դարձավ Հռոմեական կայսրության արևելյան սահմանը<ref>Bennett (1997), pp. 206—207</ref><ref>Mommsen, Dickson & Purdie (2004), p. 72</ref>։

== Լուցիոս Վերի կազմած պրովինցիան ==
Հյուսիսային Միջագետքն, այդ թվում նաև Օսրոենան, անցավ հռոմեական ազդեցության տակ [[161]]-[[166]] թթ., Լուցիոս Վերի կառավարման տարիներին, բայց այդ շրջանները պաշտոնապես հռոմեական պրովինցիա չէին, այլ ընդհակառակը նրանք կառավարվում էին տեղի վասսալ արքաների կողմից, բայց հռոմեական կայազորը դեռևս մնում էր այդ տարածքներում, մասնավորապես [[195]] թ., [[Սեպտիմիուս Սևերոս]]ի և Պեսցենիուս Սևամորթի միջև ծագած քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ խարխլվեց հռոմեացիների գերակալությունը Միջագետքում, այդ ժամանակ ապստամբություն բարձրացվեց [[Նիսիբիս]]ում։ Սևերոսն արագորեն վերականգնեց կարգուկանոնը և Օսրոենան վերափոխեց լիազոր պրովինցիայի<ref>Mommsen, Dickson & Purdie (2004), pp. 77-78</ref><ref>Southern (2001), p. 33</ref>։ Ապա Սեպտիմիուսը պատերազմ սկսեց Պարթևստանի դեմ, որը հաջողությամբ ավարտեց մայրաքաղաք Կտեսիֆոնի գրավումով։ Բացի այդ, կայսրը [[198]] թվականին վերականգնեց Միջագետքի պրովինցիան Նիսիբիսե մայրաքաղաքով, որը ստացավ գաղութի կարգավիճակ<ref>Mommsen, Dickson & Purdie (2004), pp. 78-79</ref><ref>Southern (2001), p. 42</ref>։

[[Պատկեր:1864 Johnson Map of the Roman Empire - Geographicus - RomanEmpire-johnson-1864.jpg|250px|մինի|Միջագետքի վարչական բաժանումը]]
Ի տարբերություն Տրայանոսի պրովինցիայի, որը ընդգրկում էր ամբողջ Միջագետքն՝ Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև, նոր պրովինցիան սահմանազատվում էր հարավից Օսրոենայով, Տիգրիսով և Եփրատով հյուսիսից, իսկ արևելքից Խաբարոս (ներկայիս՝ Խաբուր) գետով<ref name="ODB">Kazhdan (1991), p. 1348</ref>։ Այս տարածքը կռվախնձոր դարձավ հռոմեացիների և պարթևների համար հռոմե-պարթևական պատերազմների ժամանակ։ Այս քաոսը շարունակվեց վեց կայսրերի կառավարման տարիներին՝ [[239]]-[[243]] թթ., Արտաշիր 1-ինը՝ Սասանյան հարստության հիմնադիրը, փոխարինեց թուլացաց պարթևներին, հարձակվեց և գրավեց Միջագետքն, բայց այն նորից դարձավ պրովինցիա վարձկան ոստիկանապետ Տիմիսեֆեոսի կողմից մինչև իր մահը՝ [[243]] թվականը<ref>Southern (2001), p. 70-71</ref>։ [[250]]-ական թթ. [[Շապուհ I|Շապուհ 1-ին]] արքան հարձակվեց Միջագետքի վրա և պատերազմեց հռոմեական Վալերիան 1-ինի դեմ, որին նա գերեվարել էր [[260]] թ. Եդեսիայի ճակատամարտում<ref>Mommsen, Dickson & Purdie (2004), p. 100</ref>։ Հաջորդ տարի Շապուհը ջախջախվեց [[Պալմիրա]]յի կառավարիչ Օդենատի կողմից և վտարվեց Միջագետքից<ref>Mommsen, Dickson & Purdie (2004), pp. 103—104</ref>։

Դիոկլետիանոսի և Կոնստանտին 1-ին կայսրերի վերափոխումներից հետո, Միջագետքն դարձավ Արևելքի դիոցենզի մաս, որը իր հերթին մտնում էր Արևելքի պրեֆեկտուրայի կազմի մեջ։ Նիսիբիը և Սինգարան Ադիաբենեի հետ միասին, կորսվեցին Հուլիանոս կայսեր անհաջող արշավանքից հետո [[363]] թ. և մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Ամիդ, այն ժամանակ երբ Միջագետքի դուքսի տիրույթները գտնվում էին Վիրանշեխիրում։ Ինչպես նաև պրովինցիայի կազմի մեջ էին մտնում [[Մարտիրոպոլիս]]ը և Կեֆասը<ref name="ODB"/>։

[[Պատկեր:Mesopotamia (Romia Imperio).svg|250px|մինի|Միջագետքը՝ Հռեմեական կայսրության պրովինցիա]]
Այն բանից հետո, երբ սկսվեց պատերազմ [[502]] թ. պարսիկների դեմ, Անաստաս 1-ին կայսրը կառուցեց Դարա ամրոցը Նիսիբիսին ի հակառակ և Միջագետքի դուքսի նոր հենակետ։ [[Հուստինիանոս Ա|Հուստինիանոս 1-ին]]ի վերափոխումներից հետո պրովինցիան տարանջատվեց, հյուսիսային շրջանները Մարտիրոպոլիսի հետ անցան Չորրորդ Հայաստան պրովինցիային, իսկ մնացածը բաժանվեց երկու քաղաքական և եկեղեցական շրջանների, մեկը Ամիդ մայրաքաղաքով, իսկ մյուսը Դարա մայրաքաղաքով<ref name="ODB"/>։

Պրովինցիան նշանակալիորեն տուժեց 6-րդ դարում Պարսկաստանի դեմ մղված պատերազմներից։ [[573]] թ. պարսիկները նույնիսկ գրավեցին Դարան, սակայն արևելյան հռոմեացիները խաղաղությամբ վերականգնեցին այն [[591]] թ.։ Նրանք կորցրեցին Միջագետքն ևս մի անգամ իրանա-բուզանդական պատերազմի ժամանակ, իսկ հետո վերադարձրեցին, բայց պրովինցիան վերջնականապես կորսվեց [[633]]-[[640]] թթ. Արաբական գրավումների ժամանակ<ref name="ODB"/>։

== Գրականությունը ==
* Bennett, Julian (1997). Trajan։ Optimus Princeps. Routledge. ISBN 0-415-16524-5.
* Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
* Mommsen, Theodor Dickson, William Purdie Haverfield, Francis (2004). The provinces of the Roman Empire։ from Caesar to Diocletian, Vol. II. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-026-2.
* Southern, Pat (2001). The Roman Empire from Severus to Constantine. Routledge. ISBN 978-0-203-45159-5

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.roman-empire.net/maps/empire/provinces/trajan/mesopotamia.html Միջագետքը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422002212/http://www.roman-empire.net/maps/empire/provinces/trajan/mesopotamia.html |date=2016-04-22 }}
* [http://www.fofweb.com/History/HistRefMain.asp?iPin=ERE1163&SID=2&DatabaseName=Ancient+and+Medieval+History+Online&InputText=%22Euphrates+River%22&SearchStyle=&dTitle=Mesopotamia+(Roman+province)&TabRecordType=Subject+Entry&BioCountPass=45&SubCountPass=117&DocCountPass=0&ImgCountPass=4&MapCountPass=5&FedCountPass=&MedCountPass=9&NewsCountPass=0&RecPosition=47&AmericanData=&WomenData=&AFHCData=&IndianData=&WorldData=&AncientData=Set&GovernmentData= Միջագետքը՝ Հռոմեական պրովինցիա] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305191455/http://www.fofweb.com/History/HistRefMain.asp?iPin=ERE1163&SID=2&DatabaseName=Ancient%20and%20Medieval%20History%20Online&InputText=%22Euphrates%20River%22&SearchStyle=&dTitle=Mesopotamia%20%28Roman%20province%29&TabRecordType=Subject%20Entry&BioCountPass=45&SubCountPass=117&DocCountPass=0&ImgCountPass=4&MapCountPass=5&FedCountPass=&MedCountPass=9&NewsCountPass=0&RecPosition=47&AmericanData=&WomenData=&AFHCData=&IndianData=&WorldData=&AncientData=Set&GovernmentData= |date=2016-03-05 }}

{{Հռոմեական պրովինցիաներ մ.թ. 117}}

[[Կատեգորիա:Հին Միջագետք]]