Gweld cod am Y Gwrthryfel Arabaidd

{{pwnc-defnyddiaueraill|'r Gwrthryfel Arabaidd ym 1916|y gwrthryfel yn y 1930au|Gwrthryfel Arabaidd Palesteina, 1936–1939|y protestiadau a chwyldroadau yn yr 21ain ganrif|y Gwanwyn Arabaidd}}
{{Gwybodlen Gwrthdaro milwrol
| gwrthdaro               = Y Gwrthryfel Arabaidd
| rhan                    = o ymgyrchoedd Arabia yn [[Y Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol|theatr y Dwyrain Canol]] yn ystod [[y Rhyfel Byd Cyntaf]].
| delwedd                 = [[Delwedd:Lcamel.jpg|300px]]
| pennawd                 = T. E. Lawrence wedi Brwydr Aqaba.
| dyddiad                 = Mehefin 1916 – mis Hydref 1918
| lleoliad                = [[Sawdi Arabia]], [[Gwlad Iorddonen]], [[Palesteina]], [[Irac]], [[Syria]], [[Libanus]]
| canlyniad               = [[Cytundeb Sèvres]]
| newidiadau_tiriogaethol = [[Rhannu Ymerodraeth yr Otomaniaid]]
| brwydrwr-1  = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Teyrnas Hejaz]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Teyrnas Nejd a Hejaz|Teyrnas Nejd]]<br/>[[Delwedd:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|border|20px]] [[Al Rashid]]<br><hr>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon|Y Deyrnas Unedig]]
| brwydrwr-2  = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]]
| arweinydd-1  = [[Delwedd:Flag of Hejaz 1917.svg|border|23px]] [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]]<br/>[[Delwedd:Flag of Hejaz 1926.svg|border|23px]] [[Ibn Saud, brenin Sawdi Arabia|Ibn Saud]]<br/>[[Delwedd:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|border|20px]] Abdul Aziz Rashid<br/><hr>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[Edmund Allenby, Is-iarll 1af Allenby|Edmund Allenby]]<br/>{{eiconbaner|Y Deyrnas Unedig}} [[T. E. Lawrence]]
| arweinydd-2  = [[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Djemal Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Fakhri Pasha|Fahreddin Pasha]]<br />[[Delwedd:Ottoman flag alternative 2.svg|border|23px]] [[Muhittin Akyüz|Muhiddin Pasha]]
| nerth-1   = 30,000 (Mehefin 1916)<ref name="Murphy26">David Murphy, (lluniau gan Peter Dennis), ''The Arab Revolt 1916-18: Lawrence Sets Arabia Ablaze'', Osprey Publishing, 2008, p. 26.</ref>
| nerth-2   = 23,000<ref name="Murphy26"/>
| anaf_coll-1 = 
| anaf_coll-2 = 
}}
Gwrthryfel a gychwynwyd gan [[Hussein bin Ali, Sharif Mecca|y Sharif Hussein bin Ali]] oedd '''y Gwrthryfel Arabaidd''' (1916–1918) ([[Arabeg]]: ''الثورة العربية'' ''Al-Thawra al-`Arabiyya''; [[Tyrceg]]: ''Arap İsyanı'') gyda'r nod o ennill annibyniaeth i'r [[Arab]]iaid oddi wrth [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] a chreu un wladwriaeth Arabaidd unedig i ymestyn o [[Aleppo]] yn [[Syria]] i [[Aden]] yn [[Iemen]]. Roedd yn rhan o'r [[Y Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol|Rhyfel Byd Cyntaf yn y Dwyrain Canol]].

Arweiniwyd y gwrthryfel gan feibion y Sharif, yr Emiriaid [[Ali, brenin Hejaz|Ali]], [[Faisal I, brenin Irac|Faisal]], [[Abdullah I, brenin Iorddonen|Abdullah]] a [[Zeid ibn Hussein|Zeid]], gyda chymorth rhai swyddogion Prydeinig a Ffrengig. Ym Mehefin 1917 cipiodd yr Arabiaid borthladd [[Aqaba]] ar [[y Môr Coch]], a symudasant yn raddol i'r gogledd. Targedodd yr Arabiaid [[Rheilffordd Hejaz|Reilffordd Hejaz]] gan dorri cyflenwadau bwyd a dillad i'r Otomaniaid (neu'r Tyrciaid) ym [[Medina]], ac roedd hyn o gymorth i [[Ymgyrch Sinai a Phalesteina|ymgyrch y Cynghreiriaid yn Sinai a Phalesteina]]. Cwympodd [[Damascus]] ym mis Hydref 1918.

Creda'r Arabiaid fod ganddynt air Prydain: y byddai gwladwriaeth Arabaidd unedig yn cael ei ffurfio ar ôl cwymp Ymerodraeth yr Otomaniaid yn ôl [[Llythyron McMahon–Hussein]], ond wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf cawsant eu dadrithio'n llwyr gan [[Cytundeb Sykes–Picot|Gytundeb Sykes–Picot]], a oedd yn rhannu'r Dwyrain Canol rhwng Prydain a Ffrainc, drwy [[Datganiad Balfour|Ddatganiad Balfour]] a oedd yn addo gwlad i'r Iddewon ym [[Palesteina|Mhalesteina]].

== Rhan gyntaf ==
Cychwynnodd y Sharif y gwrthryfel ym Mehefin 1916. Elwant ar y dechrau ar [[artileri]] a ddanfonwyd o'r Swdan gan y Llywodraethwr Cyffredinol Syr [[Reginald Wingate]], a llwyddasant i gipio [[Mecca]] a gorfodi'r Tyrciaid i ildio'u garsiwn yn [[Ta'if]] ar 22 Medi. Arafodd hynt yr Arabiaid, a chadwodd y Tyrciaid eu gafael ar Medina.

== Adfywio'r gwrthryfel ==
{{prif|T. E. Lawrence yn y Gwrthryfel Arabaidd}}
Ym mis Hydref 1916 aeth y Prydeinwyr Syr [[Ronald Storrs]] a'r Is-gyrnol [[T. E. Lawrence]] i [[Jeddah]] i geisio adfywio'r gwrthryfel. Gweithiodd Lawrence â'r Emir Faisal gan annog gwrthryfel [[herwfilwrol]] i fanteisio ar [[mudoledd milwrol|fudoledd]] yr Arabiaid a'u gwybodaeth a chefnogaeth leol. Bydd hyn yn ynysu'r Tyrciaid yn y trefi mawr ac yn eu gwneud yn ddibynnol ar Reilffordd Hejaz ac yn y bôn yn hawdd eu gorchfygu trwy ysbeilio a chyrchoedd bychain. Gall yr Arabiaid yna symud tua'r gogledd ar ystlys orllewinol Byddin Ymdeithiol yr Aifft dan y Cadfridog Syr [[Edmund Allenby]].

== 1917==
Llwyddodd yr Arabiaid i gipio [[Wejh]] yn Ionawr 1917, ac Aqaba yng Ngorffennaf gan gysylltu tiriogaeth yr Arabiaid â thir yr Ymerodraeth Brydeinig yn [[yr Aifft]]. Targedwyd Rheilffordd Hejaz â [[dynamit]].

== 1918 ==
Roedd rhan olaf y gwrthryfel yn galw ar gydweithio'n agos ag Allenby wrth i holl luoedd y Cynghreiriaid symud tuag at Damascus. Yng ngwanwyn 1918 symudodd yr Arabiaid i mewn i Syria. Ynysodd yr Arabiaid ddinas [[Dera'a]] gan dwyllo'r Tyrciaid i gredu bydd prif symudiad Allenby yn dod o'r cyfeiriad hwn. Cwympodd Damascus ar 1 Hydref.

== Hanesyddiaeth ==
Mae'r mwyafrif helaeth o'r [[hanesyddiaeth]] ar y gwrthryfel yn [[y Gorllewin]] ac yn yr iaith Saesneg yn canolbwyntio ar ran T. E. Lawrence.

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

{{Y Gwrthryfel Arabaidd}}

{{DEFAULTSORT:Gwrthryfel Arabaidd (1916-1918), Y}}
[[Categori:Y Gwrthryfel Arabaidd| ]]
[[Categori:1916]]
[[Categori:1917]]
[[Categori:1918]]
[[Categori:Cenedlaetholdeb Arabaidd]]
[[Categori:Gwrthryfeloedd|Arabaidd]]
[[Categori:Hanes Gwlad Iorddonen]]
[[Categori:Hanes Israel]]
[[Categori:Hanes Libanus]]
[[Categori:Hanes milwrol yr Ymerodraeth Otomanaidd]]
[[Categori:Hanes Sawdi Arabia]]
[[Categori:Hanes Syria]]
[[Categori:Y Rhyfel Byd Cyntaf]]
[[Categori:Rhyfeloedd herwfilwrol]]